Debati në Byro: Na akuzojnë se shkojmë edhe në tualet me “Benz”

Debati në Byro: Na akuzojnë se shkojmë edhe në tualet me “Benz”


Afrim Imaj

E ndërsa mbyllej debati për kushtet e vëna nga opozita për zhvillimin e zgjedhjeve të para parlamentare, Ramiz Alia kërkon të vërë në vëmendje të kolegëve edhe një çështje tjetër: alergjinë e masave për privilegjet e drejtuesve të lartë të partisë e të shtetit.
Qysh me fillimet e tij, shtypi i kundërshtarëve politikë ka sensibilizuar opinionin me parajsën në të cilën jetonin shtetarët e lartë, duke vënë në shënjestër të tij Bllokun dhe bllokmenët. Tashmë gjendja ka dalë haptaz. Ndërkohë që populli ka përjetuar varfëri të tejskajshme, madje deri në kufijtë e mbijetesës, aristokracia komuniste ka bërë jetesë përrallore. “Na akuzojnë se edhe në tualet shkojmë me “Benz”-at e shtetit”. Me këtë deklaratë mbledhja arrin në një pikë kulminante. Nuk është e rastit që kreu i PPSH u përmend drejtuesve të lartë “Benz”-at me të cilët ata kanë mbërritur deri në sallën e KQ, vetëm pak metra larg nga banesat e tyre. Pa i lënë të shfajësohen, Alia vazhdon gjykimin e tij: “Kur dolëm mbrëmë nga mbledhja te porta ishin pesë “Benz”-a. Na u lodhën këmbët të vijmë nga shtëpia këtu në këmbë? Kështu dje, kështu sot: Pesë makina, pesë oficerë! Akoma kërkojmë të na e hapë derën e makinës oficeri, akoma presim të na e veshë pallton sekretarja”.Ka mjaftuar kjo që byroistët të zgjaten më tej me mundësinë se si mund të largohen një herë e mirë nga bota e privilegjeve të pamerituara. Po ajo që dëshmojnë hera-herës tingëllon qesharake. Njëri prej tyre e quan veten të qetë nga kjo akuzë, pasi e ka ndërruar “Benz”-in e ministrit me një Gaz(!). Një pjesë tjetër e anëtarëve të Byrosë mendojnë se shpëtojnë nga ky imazh i shëmtuar që është krijuar për ta, duke hequr punonjëset e shërbimit nga banesat e tyre. Ka ndër ta që mendojnë se privilegjet e Bllokut duhet të vazhdojnë t’i gëzojnë familjarët e Enver Hoxhës dhe Haxhi Lleshit. Po si vazhdoi më tej dialogu për këtë çështje të mprehtë? Çfarë vendosën anëtarët e Byrosë Politike për të reflektuar në aspektin e përfitimeve të pamerituara...PALI MISKA: Në fshat kemi 65 për qind të popullsisë.RAMIZ ALIA: Ashtu është, por në Velipojë e në gjithë zonën kufitare njerëzit bëhen gati për të ikur jashtë.HEKURAN ISAI: Me grupe bile.PALI MISKA: Nuk përjashtohet që edhe ikin.RAMIZ ALIA: Në zonën kufitare kjo është një gjë reale. Ja, duke biseduar dje me berberin që më qeth mua, i cili është minoritar e pyeta: “Të ka ikur njeri ty Llambi jashtë?” - Më iku, tha, djali i nipit. - Sa kanë ikur nga fshati juaj?, e pyeta përsëri. - 23 djem, tha, të tërë të rinj.Unë do të thosha që edhe ata 5 mijë veta që u futën në ambasada më 2 korrik erdhën në Tiranë nga të tëra rrethet. Pra çështja është që rinia nuk ka atë lidhje të ngushtë që kishte me Partinë. Eshtë larguar për shumë arsye. Në radhë të parë për arsye ekonomike, por edhe për arsye të dobësimit të punës së Partisë. Jo vetëm rinia, por mund të themi pa frikë që edhe inteligjenca krijuese është shkëputur nga Partia, pavarësisht se ndonjëri e ka teserën e Partisë, pavarësisht se ai është njeri i mirë dhe thotë se jam gati të vdes për Partinë, por në fakt ai që ka objeksionet e veta për vijën e Partisë, thotë të rishikohet vija e saj, të shikohet kjo dhe ajo çështje.PALI MISKA: Inteligjencia e prodhimit është më ndryshe.RAMIZ ALIA: Inteligjencia e prodhimit sigurisht është më ndryshe. Unë mendoj që kjo kategori inteligjencie nuk është si inteligjenca krijuese. Por edhe aty, për mendimin tim, ka probleme, që janë mjaft serioze.XHELIL GJONI: Inteligjencia teknike është shumë më agresive nga ajo krijuese.RAMIZ ALIA: Mundet. Me inteligjencën në përgjithësi, Partia ka probleme. Le të marrim administratat. Për mendimin tim qoftë administratat e Partisë, qoftë të shtetit janë burokratizuar, në aparatet e Partisë dhe të pushtetit ka njerëz të vjetër, të cilëve u ka rënë vlera, sepse flasin, premtojnë po nuk zgjidhin gjë, qofshin këta instruktorë të Partisë, apo funksionarë të aparateve shtetërore për arsye të vështirësive ekonomike, po edhe për arsye burokratike, se përtojnë, ka hatëre etj. Për veten e tyre janë rregulluar të tërë. Ky është një realitet, të mos kemi frikë ta themi. Nëpër komitetet ekzekutive nuk ka punonjës që kërkon punë ose të drejtë studimi për fëmijët e tij, se i kanë rregulluar. Kush del jashtë shtetit? Kush shkon me bursë jashtë shtetit? Merreni listën dhe shikojeni.XHELIL GJONI: Dhe mllefi më i madh i gjithë inteligjencies dhe rinisë është ndaj kësaj kategorie inteligjencie.ADIL ÇARÇANI: Dhe vetë inteligjencia është implikuar në këto gjëra.RAMIZ ALIA: Mua më shqetëson raporti që ekziston midis këtyre kuadrove dhe masave, shkëputja e Partisë nga masat, pasi të jemi realistë, këta njerëz masa nuk i sheh dot. Më erdhi një ditë një njeri i njohur e më tha “Shoku Ramiz, na bën përshtypje kur shikojmë fëmijët e anëtarëve të Komitetit Qendror që janë jashtë shtetit, nëpër ambasada ka njerëz të lidhur me krushqi dhe miqësi me anëtarët e udhëheqjes së Partisë, po kështu me tregtinë e jashtme, në turizëm etj”. E kam fjalën që kjo kategori kuadrosh që kemi nëpër aparate janë shkëputur nga masat, këto janë bërë alergjikë ndaj këtyre njerëzve, të cilët nuk gëzojnë simpatinë e tyre. Nuk them se janë të tërë kështu, po ky fenomen ekziston.Aparatet që kemi ne, qofshin partiake ose shtetërore, i kanë këputur lidhjet me masat. Pse vijnë njerëzit të ankohen në Komitetin Qendror dhe në Këshillin e Ministrave? Sepse komitetete Partisë dhe ato ekzekutive të rretheve nuk u dalin zot problemeve, nuk duan të përplasen me masat, nuk mbajnë lidhje me to. Jo rrallë u thonë njerëzve: “Nuk ta zgjidh dot hallin, shko ku të duash, deri lart”.Veprim partie është ky? Nuk mund të them që kjo është një parti efektive, që mendimi i saj ka lëvizur. Prandaj mua më duket se ajo ka nevojë për një rinovim, qoftë në aspektin politik e ideologjik, ashtu edhe në atë organizativ. Po kjo nuk është aq e lehtë, kështu që dhe përgatitja e kongresit është një gjë shumë e vështirë.NIKO GJYZARI: Sidomos nga ana ideologjike.RAMIZ ALIA: Nga të gjitha anët. Problemi është si do të vendosësh kontaktet që ke humbur me atë pjesë të inteligjencies kulturore dhe krijuese të rinisë, e cila është shkëputur nga ne, si do ta tërheqësh.SPIRO DEDE: Me një ideologji që do të dalë nga analiza e kushteve konkrete, e realiteteve dhe e zhvillimeve të reja, me këto subjekte që janë deri tani.XHELIL GJONI: Me këto subjekte do ta quaja më të lehtë bashkimin sesa me subjektin shtetëror. Pse? Se Partia tani do të vijë duke i lëshuar funksionet që ka, pavarësisht nëse i ka mbajtur apo jo me të drejtë. Do të vijë koha që vetë Partia do të dalë në opozitë me aparatin shtetëror, pasi do të mbrojë interesat e saj, sepse ligji është, po administrata prapë do të ketë burokraci, mungesa.SPIRO DEDE: Po nuk duhet ndërtuar më administrata kështu siç e kemi pasur deri më tani.XHELIL GJONI: Mirë, po ka subjektivizëm Spiro, dhe në krijimin e tyre.ABDYL BACKA: Nuk është se të tëra banesat, të tëra bursat etj., ndahen me hatëre.RAMIZ ALIA: Nuk është e vërtetë që të gjithë anëtarët e Komitetit Qendror i kanë dërguar fëmijët e tyre jashtë shtetit, por edhe sikur 10 veta t’i kenë dërguar, njerëzit flasin.NIKO GJYZARI: Po mirë, shoku Ramiz, në qoftë se janë djem që e meritojnë, përse duhet të ketë alergji dhe të thuhet që nuk duhet të vejë djali i filanit?RAMIZ ALIA: Se ka dhe nga ata që s’e meritojnë.NIKO GJYZARI: Të zgjedhim ata që e meritojnë.RAMIZ ALIA: Pse e ngriti në plenum Marash Hajati për djalin e Sofos? Sepse ka vajtur jashtë për 5 vjet. Në qoftë se vajti, të kthehet pas 1 viti, jo të qëndrojë 5 vjet. Realiteti është që nuk është kthyer pas një viti. Pse është zgjatur afati? Pikërisht se është djali i Sofos. Unë nuk mbroj Marash Hajatin, po në këtë rast ai ka të drejtë.SPIRO DEDE: Ndaj këtyre gjërave duhet të jemi të prerë dhe t’i zgjidhim.RAMIZ ALIA: Pikërisht ky është problemi, kush ta zgjidhë, sepse këtu futen lidhjet fisnore, miqësore etj.NIKO GJYZARI: Të vejë ai që e fiton me konkurs.PALI MISKA: Edhe kriteret i kemi caktuar, por çështja është që nuk duhet të venë ata që nuk e meritojnë.RAMIZ ALIA: Unë nuk flas për individë, nëse e meritonte, apo s’e meritonte filani që vajti jashtë, por flas në përgjithësi për çështjen e lidhjes së Partisë me masat, të shkëputjes së saj nga masat dhe këtu ka një mori faktorësh.XHELIL GJONI: Një drejtor që s’u del për zot kërkesave të drejta të punëtorëve të tij, ka mbaruar si drejtor.PALI MISKA: Unë kam qenë drejtor vetë, po u dilja zot halleve që kishin punëtorët dhe familjet e tyre.RAMIZ ALIA: Ja thashë mbrëmë dhe Adilit që, kur dolëm nga mbledhja, 5 makina “Benz” ndodheshin para Komitetit Qendror. Përse? Që t’u tregojmë të tjerëve që kemi “Benz”-a, apo që u mblodhëm?Na lodhen këmbët që të vijmë prej shtëpive këtu në këmbë? Kështu dje, kështu sot, 5 makina, 5 oficerë. Nuk ka rëndësi se të kujt ishin, por nuk bën përshtypje të mirë. Kjo është mendjemadhësi, se duam që të na i hapë derën e makinës oficeri dhe ne të dalim.PALI MISKA: Unë shkoj me “Gaz” në zyrë.RAMIZ ALIA: Mund të shkosh me se të duash, po unë e kam hallin se është bërë mentalitet.LLAMBI GEGPRIFTI: Le t’i heqim të gjithë makinat, veç jush dhe shokut Adil.RAMIZ ALIA: Nuk shtrohet problemi hiq këtë e hiq atë, por duhet ta kuptojmë se ç’opinion krijojnë këto gjëra.Kur vajta mbrëmë në shtëpi, i gjeta fëmijët të revoltuar. Pse kështu mor baba, më thanë, gruaja e Enver Hoxhës, ish-komandant i Përgjithshëm i Luftës Nacional Çlirimtare dhe ish-udhëheqës i Partisë sonë për 45 vjet, tani në moshën 70-vjeçare shkon e blen në pazar qumështin dhe detyrohet të bëjë gjellën, të marrë fshesën e të fshijë shtëpinë vetë, se asnjë njeri nuk i kemi lënë në shtëpi?PALI MISKA: Më mirë të na i heqin neve punonjësen e shërbimit, sesa asaj. Ky është ekstrem.LLAMBI GEGPRIFTI: Duhet të rregullohet.HEKURAN ISAI: Po të gjithë i kemi hequr.RAMIZ ALIA: Ose po marr problemin tjetër: Haxhi Lleshi që ka qenë President i Republikës duhet trajtuar si ish-president.LLAMBI GEGPRIFTI: Kështu e ka gjithë bota.RAMIZ ALIA: E ka gjithë bota, kurse ne nuk e kemi. Ne ia kemi hequr të tëra. Unë jam dakord t’u hiqen të tërë shokëve, po Haxhi Lleshi është ish-President i Republikës, është nderi i vendit.Në duhet ta përgatisim Partinë që të lidhet me inteligjencien, me rininë, me klasën punëtore, t’i forcojë këto lidhje, në qoftë se kanë filluar të dobësohen.XHELIL GJONI: Disa lidhje duhet riformuar, disa duhen forcuar, disa duhen restauruar. Ja unë po i shtroj këto çështje, po më thoni: cili nga shokët e Komitetit Qendror që kemi i shkon mendja për këto punë?XHELIL GJONI: Aparati duket i paralizuar edhe nga poshtë.RAMIZ ALIA: Unë po them për Komitetin Qendror, jo për aparatin.KIÇO MUSTAQI: Jo, jo nuk e mendon njeri. Kur ne këtu i kemi sytë dhe veshët te ju, lëre të tjerët.RAMIZ ALIA: Prandaj thashë a jemi në gjendje ta përgatisim këtë kongres.NIKO GJYZARI: Po ato komisionet që krijuam, shoku Ramiz, për programin e Partisë dhe statusin e saj, nuk do të punojnë për përgatitjen e kongresit?XHELIL GJONI: Ato komisione do të ulen të punojnë, po puna është që a e njohim ashtu si duhet Partinë poshtë?RAMIZ ALIA: Ja këtu është problemi.(Deri këtu vazhdon incizimi).

Alia: Populli ka krijuar alergji për udhëheqjenMarash Hajati: Fëmijët e anëtarëve të KQ bredhin jashtë shtetit
“Privilegjet kanë ngjallur alergji te masa e qytetarëve. Akuzat për to po e shkatërrojnë fare Partinë. Duhet vlerësuar drejt kjo. Përfitimet e tepruara, miqësitë, tarafet, salltanetet e shumta kanë krijuar një imazh të shëmtuar për shokët e udhëheqjes”. Këtë e nënvizoi me shqetësim Ramiz Alia në përfundim të punimeve të mbledhjes së Byrosë Politike, duke veçuar për kolegët mjaft nga informacionet e mbledhura në rrugë zyrtare, ku për raste të ndryshme populli kishte filluar të ironizonte pashallarët e socializmit. Për kreun e komunistëve kjo dukuri ishte më shumë se mendjemadhësi, një qëndrim antinjerëzor, sidomos në kushtet e vështira ku jetonin qytetarët e thjeshtë.Në vijim të këtij argumenti, Alia gjen rast të sjellë në vëmendje të kolegëve të tij, një shembull që ka dëshmuar Marrash Hajati në mbledhjen e fundit të plenumit të Partisë. Publicisti i njohur, Hajati, ka denoncuar hapur faktin që pjesa më e madhe e fëmijëve dhe familjarëve të tjerë të anëtarëve të KQ bredhin jashtë shtetit me lekët e shqiptarëve. Ndërkaq, për të është vlerësuar e palejueshme që nga kjo kategori përfitohen bursa për në universitetet perëndimore, madje atje vazhdojnë të qëndrojnë edhe mbi pesë vjet pas përfundimit të afateve të tyre.Megjithëse byroistët duket se ndajnë të njëjtin shqetësim me liderin e tyre, e kanë të vështirë të bashkohen në qëndrimin për t’u prerë rrugën menjëherë këtyre përfitimeve të paligjshme. Në përfundim të kësaj retorike, Alia mbetet gati i vetëm në vështrimin kritik ndaj kësaj dukurie, të paktën për aq sa shfaqet: Duhet të jemi të prerë për këto gjëra, pa përfillur më tej për lidhjet fisnore e miqësore...!

Zgjedhjet parlamentare `91`

Debatet në mbledhjen e Byrosë Politike të janarit ‘91

Dokumenti: Opozita kërkon shtyrjen e zgjedhjeve me çdo kusht


Afrim Imaj
“Në qoftë se nuk shtyhet data e zgjedhjeve, së paku tre muaj, opozita ka vendosur t’i bojkotojë ato, madje ka deklaruar se do t’i bëjë thirrje popullit të mos dalë në votime”.
Ky ka qenë shqetësimi, që ish-presidenti Ramiz Alia, ka hedhur për diskutim në mbledhjen e forumit më të lartë të Partisë së Punës, pas një takimi që ka pasur me përfaqësuesit e Partisë Demokratike të themeluar në vend pas vendosjes së pluralizmit politik. Ndërkohë që ishte dekretuar data e zgjedhjeve të para parlamentare dhe pritej që procesi të ecte normalisht në fillimet e zhvillimeve demokratike në Shqipëri, nga opozita antikomuniste e krijuar rishtaz vjen reagimi energjik, që kërkon krijimin e kushteve për një konkurrencë të barabartë midis subjekteve elektorale dhe shtyrjen e datës së zgjedhjeve. Kërkesa është ultimative dhe presioni i jashtëzakonshëm. Pikë risht për të shqyrtuar këtë situatë, u zhvillua një mbledhje e jashtëzakonshme e udhëheqjes së lartë komuniste, që zgjati dy ditë me radhë (më 9 dhe 10 janar 1991). Po çfarë u diskutua në të? Gazeta “Panorama” ka siguruar dokumentin e procesverbalit të mbledhjes së Byrosë Politike dhe do të bëjë të mudur zbardhjen për herë të parë të debatit maratonë për shtyrjen e datës së zgjedhjeve të para parlamentare në Shqipëri. Si e vlerësonte lidershipi komunist, që vazhdonte të mbante kontrollin e gjithë jetës së vendit, kërkesën e opozitës për krijimin e kushteve të barabarta për konkurrimin elektoral.Çfarë parashtroi Ramiz Alia përpara udhëheqësve të lartë të PPSH rreth kë rkesave që kishte vënë opozita për zhvillimin e zgjedhjeve. Cili ishte mendimi i anëtarëve të Byrosë Politike për rolin që duhej të luanin në zgjedhje organet e pushtetit dhe sidomos Policia Sekrete, e dominuar tërësisht nga komunistë fanatikë. Pse këmbëngulte opozita për përjashtimin e këtyre strukturave nga procesi zgjedhor dhe bindja e saj se prania e tyre do ta komprometonte procesin...Partia e Punës e ShqipërisëKomiteti QendrorSektori i PërgjithshëmProcesverbali mbledhjes së Byrosë Politike të Komitetit Qendror të Partisë 9/10 janar 1991
Byroja Politike e Komitetit Qendror të PPSH-së, në mbledhjen e datës 9/10 janar 1991, diskutoi lidhur me propozimet që janë bërë për shtyrjen e zgjedhjeve për deputet në Kuvendin Popullor.Mbledhjen e drejton shoku Ramiz Alia, sekretar i Parë i KQ të Partisë.Marrin pjesë anëtarët dhe kandidatët e Byrosë Politike të KQ të PPSH-së, shokët: Adil Çarçani, Besnik Bekteshi, Hekuran Isai, Pali Miska, Xhelil Gjoni, Kiço Mustaqi, Llambi Gegëprifti, Niko Gjyzari, si dhe sekretarët e KQ të Partisë, shokët Abdyl Backa dhe Spiro Dede.Mungojnë me arsye shokët Vangjel Çërrava dhe Xhemal Dymylja.Zhvillimi i mbledhjesShoku Ramiz Alia: Ju thirra të bisedojmë për gjendjen e krijuar në prag të zgjedhjeve për deputet në Kuvendin Popullor.Me kërkesën e tyre dje takova përfaqësues të Partisë Demokratike, të cilët përsëritën edhe një herë kërkesat e tyre:E para: Për ndryshimin e ligjit të Zgjedhjeve, sepse ky ligj, sipas tyre, doli para se të krijoheshin subjektet e reja politike dhe e ndan Partinë e Punës efektivisht në pesë pjesë, duke i dhënë mundësi asaj që të paraqitet me pesë kandidatë.E dyta: Për shtyrjen e zgjedhjeve tre muaj, pasi janë të papërgatitur, nuk janë në kushte të barabarta me PPSH dhe me subjektet e tjera elektorale nga pikëpamja materiale dhe e mundësive efektive të propagandës.Para se të hyj në thelbin e problemit, u thashë, dua një përgjigje të saktë nga ju: primare keni çështjen e demokratizimit të vendit, interesat e atdheut, përparimin dhe zhvillimin e mbarë të tij, apo marrjen e pushtetit? Natyrisht, që ata u përgjigjën që kanë për qëllim demokratizimin, shtetin ligjor, të shëndoshin gjendjen ekonomike, po kuptohet që kjo është e lidhur edhe me çështjen e pushtetit...Unë u thashë që gjendja aktualisht është jashtëzakonisht e rëndë, në një krizë ekonomike dhe politike, në një situatë që vendi mund të destabilizohet nga çdo pikëpamje dhe çdo veprim i gabuar yni mund të ketë konsekuenca katastrofike. Gjendja ekonomike është shumë e rëndë, po edhe gjendja politike nuk është e mirë, njerëzit nuk punojnë por rrinë rrugëve, në mbledhje, në mitingje, po merren me muhabete. Ndërkohë ata ndërhynë dhe thanë që të gjitha mitingjet e Partisë së Punës janë bërë brenda orarit zyrtar. Domethënë u kemi dhënë ne argument atyre.Në vazhdim u thashë që zgjedhjet duhet të bëhen sa më shpejt, në mënyrë që të krijohet Kuvendi Popullor, të aprovohet Kushtetuta, të krijohet stabiliteti politik në vend. Ju thoni që jeni për mbarëvajtjen e vendit, atëherë nuk ka pse të mos jeni të një mendjeje për këtë çështje.Teza e tyre ishte që nuk bëhemi dot gati, as kandidatët nuk i gjejmë deri në kohën që ka mbetur për zgjedhjet. Po edhe sikur të bëhen këto zgjedhje në kohën e caktuar, thanë, situata do të jetë po aq e rëndë, sa edhe sot, sepse në opinionin ndërkombëtar nuk fitojmë gjë, zgjedhjet do të konsiderohen unilaterale, për arsye se bëhen nga partia me të gjitha levat e veta, pra nuk do të kenë pamjen e një pluralizmi të vërtetë. Për rrjedhojë, gjendja politike do të mbetet e njëjtë, po ashtu edhe ajo ekonomike. Me një fjalë ata ngulin këmbë që zgjedhjet duhet të shtyhen, të bëhen në kushte më të favorshme, më demokratike etj. Fundi i fundit, thanë, tre muaj kohë po kërkojmë.Gjatë takimit prej dy orësh me ta, shtruan edhe disa kërkesa: Se janë të kufizuar në veprimtarinë e tyre, se nuk i ndihmon kush, përkundrazi, u nxjerrin pengesa policia dhe komitetet e partisë në rrethe, se nuk kanë mjete materiale etj.Duke parë argumentet që shtroja unë, në qoftë se nuk ka mundësi të shtyhen tre muaj thanë, atëherë të shtyhen dy muaj. Ne lëshuam, kurse ju nuk lëshoni asgjë, thanë. Këtu nuk është puna të lëshoni ju apo të lëshoj unë, po problemi është te situata e vendit. Për mua nuk ka rëndësi se sa vende do të fitojë kjo parti apo ky grup elektoral në zgjedhje, por që të formohet Kuvendi i ri Popullor, i cili duhet të aprovojë Kushtetutën, duke i hapur rrugë shtetit ligjor. Dhe ju nuk duhet t’i jepni rëndësi të madhe kësaj, u thashë, se në vend të 50 vendeve që ka parashikuar Sali Berisha, mund të fitoni 40, apo 60 vende. U hodh ai e tha që nuk kam bërë asnjë parashikim. Nga “Zëri i Amerikës” e kam dëgjuar, i thashë, po të jetë nevoja ta dërgoj ta dëgjosh edhe ti.Në qoftë se ju, u thashë, keni hallin e pushtetit, u japim edhe një alternativë tjetër: më 1992, sipas ligjit duhet të bëhen zgjedhjet për pushtetin lokal, i cili është determinant, se paralizon jetën e vendit. Po të doni ato mund t’i afrojmë, t’i bëjmë nga fundi i vitit ‘91 dhe po të fitoni atje, i paralizoni organet qendrore përnjëherësh. Pra, e keni edhe këtë mundësi, siç keni edhe një mundësi tjetër, që pas zgjedhjeve do të formohet qeveria, organizmat e ndryshme e të tjera dhe po të jeni të disponuar edhe ju, pavarësisht nëse merrni apo nuk merrni pjesë në zgjedhje, fitoni apo nuk fitoni shumë vende, me mirëkuptim mund të shikohet çështja që edhe ju të keni rolin në shtetin tonë dhe në këto organizma, duke pasur gjithnjë si kriter interesat e mëdha të atdheut...Ata pohuan se në këto kushte nuk do të marrin pjesë në zgjedhje, se do t’i bojkotojnë ato, do t’u bëjnë thirrje njerëzve që mos të marrin pjesë në këto zgjedhje dhe se do të vazhdojnë të kërkojnë shtyrjen e tyre deri në ditën e fundit. Eshtë e drejta juaj, u thashë, që të mos merrni pjesë në zgjedhje, ashtu siç mund t’i bëni thirrje popullit të mos shkojë në votime, por në qoftë se ju do të vazhdoni në këtë rrugë, kjo do të thotë që ju kërkoni të pengoni zhvillimin e zgjedhjeve, duke rënë kështu në kundërshtim me ligjin, i cili është i rreptë ndaj atyre që pengojnë zhvillimin normal të zgjedhjeve. Eshtë tjetër problem, u thashë, që t’i thoni popullit se nuk marrim pjesë në zgjedhje për këto dhe ato arsye, por të pengoni zhvillimin e zgjedhjeve me veprime të atilla që çojnë në destabilizimin e gjendjes, kjo është e kundërligjshme dhe e rrezikshme.Ju nuk e dini, u thashë, që në Kosovë ka 15 mijë ushtarë dhe që ne jemi të detyruar të mbajmë në kufij 20 mijë ushtarë për t’iu përballur atyre, gjë që e rëndon jashtëzakonisht ekonominë. Se mos ia japësh shtypit të huaj këtë lajm, i thashë Genc Pollos, që ishte aty, se keni bërë një proçkë, duke i thënë shtypit të huaj që qeveria shqiptare është e interesuar t’i përzërë grekët nga territori i saj. Mos harro që ky është krim kombëtar, prandaj matu për gjërat që thua.Gjithashtu u tërhoqa vëmendjen që të kenë kujdes edhe për një gjë tjetër: të ruajnë sensibilitetin e popullit, se ai është tepër sensibël në disa gjëra. Për shembull, është shumë sensibël në çështjen e luftës nacionalçlirimtare, se ka derdhur gjak për fitoren e saj. Të ofendosh luftën, u thashë, është e palejueshme. Ajo ka pasur një komandant të përgjithshëm, që e ka udhëhequr gjatë gjithë kohës së saj, prandaj duhet të kini kujdes në këtë çështje.Ne nuk e ofendojmë luftën, thanë, dhe nuk kemi folur asnjëherë kundër Enver Hoxhës. Madje në një miting, kur dikush nga masa tha “Poshtë!”, nga tribuna i thamë që nuk flasim për “Poshtë”, po për “Rroftë” dhe për të ecur përpara. Nuk i shikojmë këto, pavarësisht se kemi vërejtjet tona.Vërejtje mund të keni për kë të doni dhe për çfarë të doni, u thashë, por duhet të keni kujdes për disa gjëra që janë të shenjta dhe të paprekshme për popullin, ruajuni nga kjo, sepse mund të tërhiqni mbi vete një urrejtje të madhe popullore.Konkluzioni ishte që ata nuk marrin pjesë në zgjedhje, duke deklaruar se do të abstenojnë, do t’i bojkotojnë zgjedhjet, do t’i bëjnë thirrje popullit në forma të ndryshme që të mos marrë pjesë në to. Natyrisht, kjo situatë implikon disa probleme, që ia vlen të shkëmbejmë mendime. Eshtë fakt që ideja e shtyrjes së zgjedhjeve ka dalë jo vetëm nga këta, por edhe nëpër mbledhje të ndryshme, madje edhe në mbledhjet që po bëhen tani për paraqitjen e kandidatëve për deputetë në Kuvendin Popullor, siç ka dalë edhe nëpër qendra pune...Është e vërtetë që ne kemi diskutuar njëherë çështjen e zgjedhjeve dhe mund të mos e diskutojmë më, por meqenëse lindin herë pas here probleme të reja, është e mira t’i diskutojmë dhe të parashikojmë më tej, sepse fatkeqësisht parashikime nuk ka shumë, pa pasur parasysh që kemi të bëjmë me një luftë të rreptë, e cila shkallëzohet sipas disa ligjeve të caktuara, që tashmë për ne nuk janë të panjohura. Ka një eksperiencë të Evropës Lindore, po shumë pak përpjekje bëhen për ta njohur atë, qoftë për të dhënat e veta negative, qoftë edhe për të parë veprimtarinë konkrete të armikut kundër komunizmit. Kjo na tregon që armiku synon pushtetin.Të supozojmë që zgjedhjet do të bojkotohen nga kjo parti, po mundet edhe nga subjekte të tjera politike që do të dalin. Ç’ndikim do të ketë kjo në zgjedhjet në disa zona siç janë Shkodra, Durrësi, Kavaja, Elbasani, Vlora, Fieri, Lushnja, Korça. Zgjedhjet do të bëhen, apo nuk do të bëhen dot fare? Kjo është e para.E dyta: Fitojmë gjë? Çfarë efekti do të ketë kjo brenda dhe jashtë vendit? Sepse zgjedhjet do të shpallen, nuk mbahen sekret dhe këtë herë nuk mund të pengojmë as prezencën e gazetarëve dhe përfaqësuesve të ndryshëm të huaj.Kjo çështje duhet menduar, duke marrë parasysh konsekuencat negative dhe pozitive, çfarë fitojmë dhe çfarë humbim. Pra, sipas variantit të parë: bojkotimit të zgjedhjeve, destabilizimi do të jetë i karakterit shoqëror, pa asnjë ekses politik.Varianti i dytë është që kjo opozitë të pengojë zhvillimin e zgjedhjeve, duke pasur gjithmonë parasysh eksperiencën bullgare. Kundërshtimi mund të jetë me anë të grevave, qofshin paqësore, por që janë shqetësuese. Manifestimet mund të jenë të llojeve të ndryshme: dalja e njerëzve në qendër të qyteteve, para Kryeministrisë, Kuvendit Popullor, KQ të PPSH, grumbullim njerëzish që bërtasin, bëjnë grevë, siç ka ndodhur në vendet e tjera të Evropës Lindore.Këto veprime, që në pamje të parë janë paqësore, do të paralizojnë tërësisht ekonominë. Faktori ekonomik është një nga faktorët kryesorë që inkurajon, ose u jep peshë të madhe politike veprimeve të opozitës...Po nuk është vetëm Tirana që ka pika të dobëta.Besnik Bekteshi: Dje filluan grevën edhe minatorët e Vërdovës, të Bitinckës, të Rehovës.Xhelil Gjoni: Edhe në minierën e bakrit, kromit, qymyrit, është kjo situatë.Ramiz Alia: Në Rumani, për të mposhtur studentët përdorën minatorët. Po minatorët tanë a vijnë të vendosin rregull në Tiranë? Asnjë nuk vjen. Të gjithë janë me studentët...Nuk mund të themi se janë infektuar të gjithë njerëzit, po fakti është që këta të Partisë Demokratike kanë gjetur bazë dhe elementë për të kërkuar shtyrjen e zgjedhjeve. Kjo është gjendja që desha të them, për të cilën shokët të japin mendime si duhet të veprojmë.Pali Miska: Gramoz Pashko foli dje në radio dhe bëri një presion shumë të madh, duke thënë se në rast se nuk shtyhen zgjedhjet, situata do të rëndohet jashtëzakonisht. Ndërsa për çështjen e pranimit në KSBE, tërë fajin na i hodhi neve. Pastaj tha që në rast se nuk shtyhen zgjedhjet, edhe për tu pranuar në KSBE i bëjmë kot përpjekjet...Me këtë rrugë që kanë nisur këta, kam mendimin se zgjedhjet duhet t’i shtyjmë dy apo tre muaj. Bojkotimi është një anë, po këta do të bëjnë presione të tjera para bojkotimit. Përvojë në këtë punë nuk kemi, nuk jemi mësuar me kundërvënie, me ballafaqime.Ramiz Alia: Këtu kemi faj të tërë, sepse të gjithë lexoni materialet për ngjarjet në Bullgari, Rumani, Çekosllovaki, Hungari, Poloni etj., po kam përshtypjen që asnjë nga ju nuk tërheq vëmendjen mbi to, vetëm sa i lexon si kuriozitet. Duhet të jemi realist në gjërat që ndodhin dhe duhet të mësojmë dhe nga eksperienca negative e të tjerëve.Pali Miska: Para situatës që është krijuar ne duhet të zgjedhim atë që është më pak e dëmshme. Siç e kanë zënë ata, nuk ndahen nga kërkesat e tyre. Nuk e di si mund të jenë bërë muhabetet në takimin me ju shoku Ramiz, po nuk besoj të jenë zhvilluar të jenë zhvilluar qetë-qetë. Ata janë me mllefe të mëdha.Ramiz Alia: Sigurisht që kanë mllefe. Mllefi i tyre është pushteti. Duke biseduar, njëri nga ata, Arben Imami, tha që programin ekonomik ne e kemi më të mirë nga ju. Kur qenka kështu, u thashë, ma thoni mua si president se ç’përmban që ta aplikojmë, se shpëtojmë ekonominë. Mirëpo ai ngeci, se nuk dinte gjë. Ndërkaq u hodh Gramoz Pashko, që e kisha në anën tjetër e tha që ne duhet medoemos të marrim ndihma nga jashtë. Eshtë shumë e thjeshtë të marrim ndihma nga jashtë, u thashë, dhe ne kemi kërkuar, po kush të jep? E keni parë ç’po ndodh me Bullgarinë e Rumaninë? Po atje janë akoma komunistët në pushtet, tha.

neser do te lexoni
Shkëndijat e para për të bërë kompromis me opozitën dhe reagimet patetike për destabilizim të vendit “po lëshuam pe për kundërshtarët politikë”.
Orë të tëra debate rreth dilemës “çfarë humbim dhe fitojmë po të shtyjmë datën e zgjedhjeve”. Përqasja e përvojës zgjedhore të vendeve të tjera të Evropës Lindore dhe rishfaqja e tezës se nuk jemi as Lindje dhe as Perëndim.
Shqetësimi i byroistëve për pjesëmarrjen e madhe të rinisë dhe sindikalistëve në mitingjet e opozitës dhe evidentimi i krizës ekonomike që ka pllakosur jetën e vendit.
Ramiz Alia shfaq brengën për opinionet kritike të medias perëndimore rreth gjendjes në Shqipëri dhe tërheq vëmëndjen e kolegëve për t’u futur me argumente të reja në debatet politike me grupimet antikomuniste.

Mardheniet me Gjermanine ne kohen e Hoxhes

Marredheniet me gjermanine
ekskluzive VIII

Debatet në KQ për bisedimet me Gjermaninë

Enveri: Dakord për kreditë në vend të dëmeve të luftës
Zhvillimet e reja me Anglinë: Nëse na kthejnë interesat e arit, do të vendosim marrëdhënie diplomatike

Afrim Imaj
“Në qoftë se gjermanët hezitojnë për të na kthyer dëmshpërblimet e luftës, atëherë le të operojnë si në rastin e Jugosllavisë që po ia kthejnë në formën e kredive me interes ekonomik”.
Me këtë ide që ka dalë gjatë takimeve shqiptaro-gjermane të mbajtura në Bon në maj të vitit 1984, është pajtuar më në fund edhe Enver Hoxha. Në vijim të diskutimeve në Sekretariatin e KQ për çështjen e marrëdhënieve me Republikën Federale Gjermane, udhëheqësit e lartë shqyrtojnë kushtet dhe vështirësitë që vazhdojnë të mbajnë të bllokuara lidhjet midis Tiranës dhe Bonit. Teksa ndjehen skeptikë për kthimin e reparacioneve të Luftës së Dytë Botërore, zyrtarët shqiptarë mundohen të përafrojnë qëndrimet me ato të palës gjermane të bëra të qarta për herë të parë gjatë takimit të zhvilluar në Bon para vizitës së Shtrausit në Shqipëri. Mënyra se si Gjermania ka lëvruar këto dëmshpërblime me shtetet e tjera si Jugosllavia, Polonia dhe Izraeli, duke i kompensuar ato me kredi të leverdishme me interes ekonomik, mbetet më në fund mundësia e vetme edhe për palën shqiptare.Po si vazhdoi negocimi për t’i kompensuar reparacionet e luftës me kreditë lehtësuese? Çfarë ofroi pala shqiptare për t’u diskutuar në takimin e dytë me palën gjermane dhe si u operua me përpunimin e modaliteteve për të vendosur marrëdhëniet diplomatike me Bonin...
Vijon dokumenti i Sekretariatit të KQ të PPSH
SHOKU RAMIZ ALIA: Ja, këto idera kanë hedhur gjermanët, shoku Enver. Përfundimi, si të thuash është ai që ka thënë sekretari i shtetit: ky është turi i parë i takimit dhe nuk mund të mendohet që çështjet të përfundojnë në një bisedim. Do të jetë nevoja edhe për një takim tjetër. Konkretisht ata propozuan që takimin e tanishëm ta ndërpresin këtu, u shkëmbyen disa mendime, tani secila palë do të reflektojë mbi ç’u tha, pastaj mund të bëjmë një takim tjetër, kur të doni dhe ku të doni ju. Kështu iu drejtuan Sofos. Ne, thanë ata për veten e tyre, jemi gati ta bëjmë takimin tjetër ndaçi në Romë, ndaçi në Paris, ndaçi në Vjenë, ose kudo që të dëshironi ju. Sofoja u tha “Dakord, mund të bëjmë një takim tjetër më vonë, kur ta shikojmë të arsyeshme. Tani, secila palë të studiojë pikëpamjet e njëra-tjetrës” dhe shtoi: “Ju më folët për disa forma lehtësish ekonomike për pagimin e dëmshpërblimeve. Ashtu siç kini gjetur formën e kredive për të tjerët, format që paraqitët përpiquni t’i konkretizoni për në takimin tjetër. Edhe ne, nga ana jonë do të mendojmë për këtë punë”. Me kaq përfunduan bisedimet.
SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë është.SHOKU RAMIZ ALIA: Kjo një bisedë e parë ishte dhe, siç duket, në kuptimin që të paguajnë dëmshpërblimet, ata s’kanë për të dhënë gjë, por ndonjë lëshim mund të bëjnë në rrugë e forma të tjera. Pra, njëfarë lehtësimi ekonomik mund të bëjmë.SHOKU ENVER HOXHA: Sa mallra importojmë ne nga Gjermania?SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Po importojmë nja 30 e ca milionë dollarë materiale të ndryshme dhe 8 milionë dollarë objekte në vit.Po në 5-vjeçarin që vjen do të importojmë më shumë, se kemi disa objekte të rëndësishme e me vlerë të madhe, siç janë uzina e koksit, ajo e llamarinës në të nxehtë; jemi në bisedime me disa firma gjermane për uzinën e tubave etj. Gjermania për ne është treg i rëndësishëm si për materiale, si për objekte.SHOKU ENVER HOXHA: Po ja, këtu mund të shikohet jo vetëm çështja e taksës së doganës.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Doganën mbi mallrat e eksportit e kanë të shtrenjtë ata, nja 20 e ca për qind.SHOKU RAMIZ ALIA: Edhe në rrugë tjetër mund të arrihet diçka me ta.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Po forma tjetër, financimi nga shteti i tyre për firmat gjermane që investojnë jashtë?SHOKU RAMIZ ALIA: Ajo nuk na sjell ndonjë fitim të madh, vetëm lehtëson në kuptimin që paratë e objektit nuk i lan, si të thuash, çdo vit.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Ky është një lloj kreditimi për ca kohë 5-6 vjet apo më shumë, aq sa vazhdon ndërtimi i objektit, vleftën e të cilit e lan në fund.SHOKU RAMIZ ALIA: Domethënë kur kolaudon veprën, atëherë paguan dhe paratë.SHOKU ENVER HOXHA: Pa interes?SHOKU RAMIZ ALIA: Po, pa interes.Unë mendoj, shoku Enver, që edhe forma që gjermano-perëndimorët kanë përdorur me polakët mund të jetë me interes për ne për ndonjë objekt si në industrinë e naftës, në atë të bakrit, në mekanizmit e minierave të bakrit dhe në shtimin e kapacitetit përpunues të uzinës së bakrit.SHOKU ENVER HOXHA: Po, po.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Për të prodhuar tela të hollë e shumë të hollë.SHOKU RAMIZ ALIA: Në këta sektorë mund të investojnë gjermanët, me një fjalë të na japin makineritë e nevojshme dhe ne të zotohemi me një kontratë shumëvjeçare, të themi 5 apo 10-vjeçare, për t’u dhënë atyre një pjesë të prodhimit me çmimet koniunkturale.
SHOKU ENVER HOXHA: Po, po.SHOKU ADIL ÇARÇANI: 20 për qind të vleftës së objektit t’ia shlyejmë, ta zëmë, me tela bakri nga uzina që do të ndërtojmë dhe pjesën tjetër me materiale të tjera, me kompensim.SHOKU RAMIZ ALIA: Jo, jo me kompensim. Ai thotë ne investojmë, nuk duam shlyerje, por angazhimin që për 10 vjet me radhë ta zëmë, 20 për qind të prodhimit të na i jepni me çmimet koniunkturale.SHOKU ADIL ÇARÇANI: A, t’ia shesim atij deri sa të shlyhet plotësisht objekti.SHOKU ENVER HOXHA: Po vetëm tua shesim atyre, me një fjalë thonë ata, ne sigurojmë prodhim për vete dhe kështu garantojnë vlerën e investimeve. Makineritë pas kësaj na mbeten ne. Kështu e kanë bërë ata me polakët. Në këtë rast kreditë i japin jo si dëmshpërblim dhe formalisht i merr 20 për qind të prodhimit me çmimet kuniunkturale.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Edhe ne mund t’u japim 20 për qind të telave të bakrit.SHOKU ENVER HOXHA: Ne mund t’u japim edhe energji elektrike.SHOKU RAMIZ ALIA: Posi, edhe energji elektrike mund t’u japim.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Po ta rregullojnë me jugosllavët, pse të mos u japim edhe energji.SHOKU ENVER HOXHA: E rregullojnë vetë gjermanët atë punë, flasin ata me jugosllavët dhe u thonë merrni energji elektrike nga Shqipëria për ne.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Posi, e rregullojnë ata menjëherë, edhe me austriakun e me të tjerë.SHOKU RAMIZ ALIA: Kjo prapë mund të jetë me interes për ne. Mund të bësh edhe drejtpërsëdrejti ndërtim hidrocentrali dhe pastaj për shlyerje u jep energji elektrike.SHOKU ENVER HOXHA: Po, po drejt.SHOKU ADIL ÇARÇANI: Turbinat, makineritë komplet të hidrocentralit i merr andej dhe i jep për 10 vjet 70 milionë kilovat energji elektrike çdo vit. Ne i japim 150 milionë kilovat orë energji elektrike çdo vit Jugosllavisë.SHOKU RAMIZ ALIA: Jepu gjermanëve edhe 500 milionë kilovat orë po deshe, se do t’ua japësh me atë çmim që ua jep edhe jugosllavëve.SHOKU ENVER HOXHA: Pra, nuk është më ashtu siç thoshte çeku, të investojnë ata dhe ne t’ua jepnim gjithë prodhimin.SHOKU RAMIZ ALIA: Ajo që thoshin çekët, të lë pa treg.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Tamam ashtu është, të lidh duar e këmbë. Ta ndërtojmë uzinën, thoshin ata, por prodhimin, koncentratin e hekurnikelit të na e shisni vetëm ne!SHOKU ENVER HOXHA: Ja, në qoftë se kjo është kështu, është prapë një e ardhur e mirë. Pastaj është edhe taksa doganore. Po edhe çështja e pensioneve për të vrarët, pa le ç’thonë gjermanët për polonezët. Polakëve u kanë dhënë ata. Edhe Titos i kanë dhënë 50-60 a 100 milionë dollarë.SHOKU RAMIZ ALIA: Me siguri u kanë dhënë.SHOKU HEKURAN ISAI: Prandaj Titoja mbajti fjalimin që u përmend këtu.SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë, të mendojmë një çikë për këto punë, shokë.SHOKU RAMIZ ALIA: Do t’i mendojmë shoku Enver, të tëra me radhë.SHOKU ENVER HOXHA: Ka mbajtur shënime Sofoja për bisedat që ka bërë?SHOKU RAMIZ ALIA: Po, po i ka mbajtur shënimet të tëra. Tani është duke punuar për të bërë raportin.SHOKU ENVER HOXHA: Ambasadorit francez ia dhatë përgjigjen e qeverisë sonë për komunikimin që na bëri lidhur me çështjen e arit që na mbajnë anglezët dhe të pasurive amerikane?SHOKU RAMIZ ALIA: Sot në ora 12, më duket, sot ia dorëzojmë notën. E ndala një çikë unë dje se desha të bisedoja me Sofon për të parë se ç’rezultat kishim nga bisedimet me gjermanët.SHOKU ENVER HOXHA: Në qoftë se problemi i interesave të arit me anglezët është ashtu si ka thënë gjermani, perspektiva e lidhjes së marrëdhënieve diplomatike me Anglinë është e mirë.SHOKU RAMIZ ALIA: Këtë ia thashë edhe Reizit, shoku Enver, që, kur të takojë ambasadorin francez për t’i dorëzuar përgjigjen tonë t’i thotë, në qoftë se ai pyet, që me Anglinë përveç çështjes së interesave problem tjetër nuk kemi. Po u zgjidh ky, krijohen kushte për normalizim të marrëdhënieve diplomatike.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Çështja e interesave është e ligjshme, në bazë të së drejtës ndërkombëtare, sepse ky ar, kjo monedhë, po ta kishim ne, do ta kishim përdorur me interes.SHOKU HEKURAN ISAI: Paratë po t’i çosh në bankë dhe merr interes, jo më t’i vësh në qarkullim ekonomik.SHOKU ADIL ÇAR-ÇANI: Çdo shtet kur depoziton diçka, mendon që të marrë interesin.SHOKU RAMIZ ALIA: Kështu është.SHOKU ENVER HOXHA: Sidoqoftë të shohim, unë jam skeptik.SHOKU ADIL ÇARÇANI: Anglezët e të gjithë kapitalistët e tjerë janë qen të lekut.SHOKU RAMIZ ALIA: Një gjë është e qartë, këto punë janë diskutuar midis qeverive perëndimore, midis gjermanëve, anglezëve, amerikanëve, francezëve dhe italianëve. Të tërë kanë shkëmbyer mendime se si do të bëhet e qysh do të bëhet.SHOKU ENVER HOXHA: Po, po ata duan të kenë një gozhdë në Shqipëri kundër Partisë dhe pushtetit tonë. Njerëzit e tyre, diplomatë, gazetarë, tregtare etj, janë si dhemie. Sapo të vijnë do të kërkojnë të shkojnë poshtë e lart, “të shohin” Gjirokastrën, Sarandën, “të shohin” minoritetin etj... etj!SHOKU HEKURAN ISAI: Duam “të shohin” klimën, duam të shohim atë e këtë do të thonë ata.SHOKU ENVER HOXHA: Ehu, sa pengesa e kërcënime do të nxjerrin e do të bëjnë ata, po ne do të ecim drejt rrugës sonë. Sa interesa kanë të tjerët, aq kemi edhe ne.SHOKU RAMIZ ALIA: Kur të vijë puna, numrin e personelit të ambasadave e përcaktojmë ne. Anglezët për shembull, në ambasadën e tyre mund të dëshirojnë të kenë edhe mazhordom, kamerier, kuzhinier etj.SHOKU HEKURAN ISAI: Të gjitha këto gjëra janë të lidhura, të bashkërenduara. Ja “Le Monde diplomatique” boti dy faqe të tëra për kujtimet e shokut Enver nga libri “Hrushovianët”, në të njëjtën kohë doli gjermani me propozim, anglezi nga ana tjetër. Të gjitha këto nuk janë rastësi.SHOKU ENVER HOXHA: Patjetër që të gjitha këto veprime janë të lidhura. Me shqiptarët s’kemi ç’të bëjmë tjetër thonë ata.SHOKU RAMIZ ALIA: Ashtu duke ngrënë bukë e kishin pyetur Sofon për çështjen e Kosovës, dhe ky ua kishte shpjeguar. Zëvendësministri, që kryesonte grupin e gjermanëve në bisedimet, kishte thënë: “Ne ju kuptojmë mirë për këtë çështje, se edhe ne jemi të ndarë në dy pjesë. E kuptojmë ç’domethënë kur ke gjysmën e popullit matanë.Sofoja i ishte përgjigjur: “Ashtu është, po vetëm me një ndryshim, që ju keni 40 vjet që jeni ndarë, kurse ne kemi 70 vjet”.SHOKU HEKURAN ISAI: Qeveritarët gjermanë edhe herë tjetër kështu kanë thënë, drejtpërsëdrejti ne nuk mund të mbajmë anën e Kosovës, sepse do të hidhej kundër nesh vet populli gjerman dhe do të na thoshte se përpara se të merrni anën e Kosovës, na zgjidhni njëherë problemin tonë këtu, në Gjermani. Me këtë justifikohen ata për qëndrimin ndaj kësaj çështjeje.SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, kështu thonë qeveritarët gjermanë.SHOKU RAMIZ ALIA: E kishin pyetur Sofon edhe se çfarë pune e bën e çfarë përgjegjësie ka.SHOKU ENVER HOXHA: Ata të Ministrisë së Punëve të Jashtme e pyetën?SHOKU RAMIZ ALIA: Po. Ky ishte përgjigjur se merret me shkencat politike. “Po sikur ke qene ambasador në Romë?”, i kishte thënë njëri. Duket e kishin ngatërruar me Pirro Bitën. Në fakt ata e kanë parë në gazetë që merret me miqtë e huaj të Partisë sonë.“Jo, jo, - i sqaroi Sofoja, - nuk kam qenë kurrë diplomat”.SHOKU ADIL ÇARÇANI: Të dhënat ata i kanë të sakta, po kushedi se si mendojnë.SHOKU HEKURAN ISAI: Gjermania s’ka ç’t’i bëjë rusit, pa Gjermaninë Lindore e kishte përfshirë me kohë.SHOKU ENVER HOXHA: O, o, Gjermania dominon Francën, Italinë, Austrinë.SHOKU RAMIZ ALIA: Gjermanëve që largohen nga Gjermania Lindore ata u paguajnë rroga, po kanë edhe telashe. Sofos i kishin thënë: “Na është krijuar një problem i madh me ta, sepse nuk kemi punë e nuk kemi ku t’i fusim”. Pastaj probleme u kanë krijuar edhe emigrantët. Turqit për shembull, kanë krijuar qytete më vete dhe shtohen shumë. I kishin thënë edhe diçka tjetër, e kanë shumë problem çështjen e mbrojtjes, s’kanë ushtarë, sepse nuk ka lindje, këto i kanë shumë të pakta.SHOKU HEKURAN ISAI: Gjatë Luftës së Dytë Botërore Hitleri shkatërroi kombin gjerman, sepse vrau brezin e ri.SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po, po, vrau brezin e ardhshëm të asaj kohe.SHOKU ENVER HOXHA: Po mirë, shokë, kështu javash-javash të shohim edhe këtë punë me gjermanët.SHOKU RAMIZ ALIA: Rëndësi të madhe, shoku Enver, ka vendosmëria për t’u qëndruar vendeve kapitaliste. Po u qëndrove mund të fitosh, po nuk u qëndrove nuk fiton gjë.SHOKU ENVER HOXHA: Po, po, ashtu është Ramiz. Ne, më duket mua, duhet të jemi ekzigjentë, pse e shohim që edhe ata kanë nevojë dhe dimë që kur gjermanët vendosin të bëjnë diçka do ta bëjnë se s’bën.SHOKU ADIL ÇARÇANI: E bëjnë, se ata kanë parasysh edhe interesat e veta.SHOKU ENVER HOXHA: Ja, Italia, një çikë u hapëm ne dhe menjëherë u përgjigj.SHOKU RAMIZ ALIA: Ashtu është. Eshtë Italia ajo që nuk desh të vendoste linjën ajrore, kurse tani vendosi edhe tragetin që është më i shtrenjtë.SHOKU ENVER HOXHA: Meqë e përmende tragetin dua të di, Ramiz, a punon ai?SHOKU ADIL ÇARÇANI: Punon, shoku Enver, një herë në 10 ditë.SHOKU ENVER HOXHA: E mbushim ne atë?SHOKU ADIL ÇARÇANI: E mbushim? Makinat me mallra bëhen gati kur vjen ai dhe ngarkohen menjëherë. Deri tani mirë na ka shkuar puna, s’ka pasur ndonjë shqetësim.SHOKU ENVER HOXHA: Mirë, puna është të vijë se kemi interes. Makinat nga Jugosllavia kalojnë në rregull?SHOKU ADIL ÇARÇANI: Po, po, ashtu është kemi interes, se fitojmë ca.Makinat tona kalojnë nëpër Jugosllavi ditët e tjera, kur s’ka traget. Po tani transporti shtohet se do të fillojë eksportimi i domates. SHOKU ENVER HOXHA: Posi, i domates dhe i zarzavateve të tjera...

neser do te lexoni
Cilat ishin çështjet që u diskutuan në takimin e parë të Shtrausit me Manush Myftiun në gusht 1984
Çfarë vështirësish i parashtroi kryeministri i Bavarisë zyrtarit të lartë shqiptar për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve tona.
Reagimi i Myftiut për kthimin e reparacioneve të luftës dhe hezitimi i Shtrausit për të mos u angazhuar me këtë çështje.
Pse nuk binte dakord pala gjermane për t’i kthyer dëmshpërblimet e luftës siç kishte operuar me Jugosllavinë dhe çfarë kishte parasysh kryeministri bavarez me vlerësimin që “Shqipëria ka qenë një mbretëri me Italinë”.
Si u trajtuan problemet e genocidit serbomadh në Kosovë dhe përqasja e mysafirit nga Bavaria me çështjen e Gjermanisë Lindore.

Faza e dytë e revolucionit kultural në Shqipni, 1967-1974.

Faza e dytë e revolucionit kultural në Shqipni, 1967-1974. Në këtë copë nga historia kurr e shkruar, At Zef Pllumi jep dëshminë e tij për reagimin e klerit katolik në vitin 1967. Çfarë thuhej në letrën e priftit jezuit Patër Pjetër Mëshkallës dërguar Mehmet Shehut, kryeministër
Rrëfimi i At Pllumit për letrën e Mehmet Shehut


At Zef Pllumi

Vjeti 1967 kje ma aktivi në veprimtarinë e Partisë së Punës në Shqipni. Që nga dita e fjalimit të Enver Hoxhës më 6 shkurt 1967, për “zhdukjen e zakoneve mbrapanike dhe të besimeve të kota fetare” filloi lufta e ashpër e revolucionit kultural kinez të drejtuem nga shoku Lin Biao. Po ato skena që gazetat i tregojshnin se ndodhin në Kinë, po ato veheshin në veprim në Shqipni. Filluen me u shtue gjithkund “gazetat e murit” e sidomos “fletë-rrufetë”, të cilave u duhej dhanë përgjegja detyrimisht për mos me ra në burg. Për çdo katund u organizojshin mledhje të shpeshta dhe “kuvende të popullit” kundra fesë e zakoneve të mira popullore, ndër të cilat merreshin edhe vendime që shpesh përfundojshin me arrestimin e njerzve.Gjatë asaj vere u arrestuan gjashtë priftën katolikë të cilët u akuzuen si agjenta të imperializmit perëndimor, dy prej të cilëve u pushkatuen në prendverën e vj. 1968. U kontrolluen të gjitha familjet kristjane nëse kishin objekte të ndryshme fetare, si kryqa, ikona, libra etj., të cilat iu muerën dhe u dogjën. Vj. 1967 kje i “fushatës me goditje të përqëndruar” për zhdukjen e çdo gjurme të institucioneve fetare në Shqipni. Më datën 8 ose 9 shkurt doli nji fletë-rrufe (e stilit kinez) për Imzot Ernesto Çobën dhe Dom Mark Hasin. Në atë fletë-rrufe kërkohej se pse Imzot Çoba nuk ia dorëzonte çelsat e Kishës rinisë. Mbas afro dhetë ditësh ishte organizue nji mledhje shum e randësishme në nji ndër salonat e mledhjeve në Shkodër ku do të pëvetej Ipeshkvi dhe famullitari Dom Mark Hasi se pse nuk i përgjegjeshin flet-rrufesë së rinisë. Imzot Çoba u përgjegj se ai vet ishte Kryetar i Komunitetit Katolik i njoftun prej Kushtetutës së Shqipnisë dhe nuk kishte të bante as me rininë as me besimtarë tjerë të cilët duheshin të ishin të lirë në besimet e tyne fetare.E njajta tezë u zhvillue edhe me Dom Mark Hasin. Në opinionin publik ajo mledhje dështoi krejtësisht.Mbas afro dhetë ditësh ata organizun në Aula Magna të Universitetit “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës ku thirrën jezuitin P. Pjetër Mëshkallën i cili pothuj mbas njizet vjet burgimi, kishte ba nji tjetër gabim të madh qi i kishte shkrue nji letër kryeministrit të Shqipnisë, shokut Mehmet Shehu në të cilën i thonte se: Këto mësime të Partisë ishin të gabueme;Në rast se rinia nuk mësohet të respektojë ligjet e Zotit, ma vonë nuk ka me respektue as ligjet njerzore;Dhe në rast se rinia nuk njef kurrgja mbi vedi, ka me ardhë koha që dhe Ju vet të baheni viktima të asaj rinie;Prandaj ju këshilloj që t’i shqyrtoni kto punë e metoda.Në Aulën e madhe u thirrën njerz të Partisë si edhe të Universitetit. Debati kje i gjatë, publik me autoparlant dhe me popull i cili dha gjykimin se prifti jezuit At Pjetër Mëshkalla ishte shum ma i dijtun se udhëheqsat e Partisë e profesorat e Universitetit. Mledhja dështoi. Atë natë P. Pjetër Mëshkallën e dërgun në burg me pranga në duer e akuza false për agjitacion e propagandë që përfshinte Neni 55 i Kodit Penal të Republikës Popullore Socialiste Shqiptare.Gjatë jetës sime në burg kam ndejë shumë afër me atë njeri të urtë, por edhe oficerat e burgut e pyesnin me çudi nëse me të vërtetë ai ia kishte shkrue këtë letër Mehmet Shehut.Ai përgjegjte: “Po, se ai ishte Kryeministër.” SomarioNë Aula Magna të Universitetit “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës thirrën jezuitin P. Pjetër Mëshkallën i cili pothuj mbas njizet vjet burgimi, kishte ba nji tjetër gabim të madh qi i kishte shkrue nji letër kryeministrit të Shqipnisë, shokut Mehmet Shehu në të cilën i thonte se: Këto mësime të Partisë ishin të gabueme;Në rast se rinia nuk mësohet të respektojë ligjet e Zotit, ma vonë nuk ka me respektue as ligjet njerzore;Dhe në rast se rinia nuk njef kurrgja mbi vedi, ka me ardhë koha që dhe Ju vet të baheni viktima të asaj rinie;Prandaj ju këshilloj që t’i shqyrtoni kto punë e metoda.Çetat e intelektualëve naltojnë Hoxhën, ndërsa në festivalin e 11 në RTSH, nuk i këndohej më partisë dhe Udhëheqësit Titull Pse u godit Festivali 11-të Në vj. 1968 kje përkujtimi i Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit: ishin plot pesqind vjet prandej në Tiranë iu naltue nji monument bronxi dhe u thirr “Konferenca e albanologëve”, ngjarje ndërkombëtare. Posa mbaroi kjo u hap “fushata për elektrifikimin e vendit” sepse me ndimën e madhe teknike e financiare të Kinës punohej për ndërtimin e hidrocentraleve të mdhaja mbi lumin Drin. Të gjitha kto veprime kombëtare e ndërkombëtare e naltuen Enver Hoxhën para opinionit servil e injorant shqiptar aq shumë sa nuk mund mendohej. Jo vetëm të gjithë altoparlantat e gazetat që çirreshin ditë e natë, por nji garë e shfrenueme u zhvillue ndër të gjitha çetat e intelektualve e artistave të Shqipnisë për t’i thur lavde kush e kush ma shumë këtij gjeniu të madh, këtij feneri që po ndriçonte botën. Historianët nga ana e vet u përpoqën ta naltojnë përmbi Skanderbegun, shkrimtarët seicili kush mund i thurte lavde jo vetëm me poezi, por edhe me romane e vepra letrare; nuk ndejën mbas tyne as teatri e filmat.Ndërkaq kompozitorët, piktorët e skulptorët nuk gjenin mjete artistike aq shprehëse për kët figurë madhështore. Jo vetëm që nuk mbet mbrapa, por folklori popullor, ai ma injoranti e ma servili e përshkroi kët çmenduri që kish përfshi popullin shqiptar me kangën e famshme: Dy luana që ka botaNjë Azia e një EuropaEnver Hoxha e Mao Ce DuniJanë si buka e nji brumiMegjithkëta, jerarkët që drejtojshin kët çmenduri të përgjithshme të popullit të mjerë, si duket, nën parrullën e luftës kundra mbrapambetjes shekullore, mendonin të shtien në kulturën shqiptare edhe novatorizmat kulturale të Europës dhe të botës. Kështu filluan e u botuan drama absurde të Fadil Paçramit, antar i Komitetit Qendror të Partisë, u trumbetua si vepra ma e mirë e realizmit socialist “Njollat e murrme” e Minush Jeros nën regjinë e Mihallaq Luarasit.Të gjitha kto u banë nën etiketën e “luftës kundra së vjetrës”. Kulmi i ksaj marrie të përgjithshme të popullit shqiptar e udhëheqjes së saj politike, mbërrijti kur në katedralen e Shkodrës, ma e madhja kishë në Ballkan, tashma të shëndrrueme në pallat sportiv, u mbajt Kongresi i Grave të cilin shkodranët nën zë me tallje e quejtën “kongresi i bibave”.Kët kongres e hapi dhe e drejtoi vet Enver Hoxha, i cili shkoi aty bashkë me gruen e me vajzën. Aty ai xuni vendin e Zotit e të Krishtit kur u brohorit si Perëndi. Por e gjithë kjo nuk i delte me lehtësue vuajtjet ekonomike e shpirtnore të popullit që rënkonte nën peshën e randë të punës së papagueme, të punës prej skllavi ku ushqeheshin e paguheshin vetëm ata që nuk punonin. Aksionet e rinisë për ndërtim hekurudhash, zboret ushtarake të gjithë popullsisë për ndërtime tunelesh e veprash ushtarake, mundimi i grave që do të mbanin shpirtin gjallë ndër koperativat bujqësore shkaktuen një vorfni aq të madhe sa nuk mund mendohej. I vetmi ngushllim o zbavitje që i kishte mbetë ktij populli të dispruem ishte spektakli ndër të gjitha format. Kështu me mjeshtri ishin organizue grupet folklorike, grupet e kulturës, estradat nga ma të ndryshmet, çfaqjet popullore e edhe profesioniste, ansamblet e kangëve e valleve popullore e deri te “Gjygjet e popullit”. Ishte e natyrshme që ma të frekuentuemet ishin grupet folklorike që jepshin mbramje ndër “shtyllat e kulturës” të çdo koperative bujqsore si edhe “mbramjet e vallzimit të rinisë” ndër të cilat elementat ma injorantë i thurnin lavde Udhëheqësit të ndritur të popullit shqiptar dhe të mbarë botës, shokut Enver Hoxha. Sytë e veshët e Partisë ishin gjithmonë gati. Çdo fjalë, çdo kangë e çdo shej i ktyne mbramjeve përcillej një shkallë ma nalt: nga koperativa bujqësor e kalonte në lokalitet, nga lokaliteti në rreth. Nji kategori njerzish mjaft e madhe në numër paguhej vetëm tue kqyrë punët e të tjerve e tue i shoshitë ato nëse mund u gjindej sado pak ndonji qëllim o dishirë i keq. Kështu, mbasi të shqyrtoheshin imtë e imtë, ato merrshin pjesë ndër garat mes koperativave bujqsore që thirreshin “festivale”. Nga kto zgjidheshin pjesëmarrës për “festivalet e lokaliteteve” e së fundi nga të gjitha organizoheshin festivalet e rretheve që do të përfundojshin në Festivalin Folklorik Kombëtar. Si u fol për folklorin, po ashtu zhvilloheshin edhe festivale për kangën e lehtë, estradat, teatrot etj.. Si përfitim ai që merrte çmimin e parë mund shpërblehej me nga ndonji udhtim të organizuem mirë jashtë shtetit. Me dalë jashtë shtetit ishte nji privilegj i madh. Deri sa ishin të lidhun me Bashkimin Sovjetik, kto grupe mund shkonin edhe në Europën Lindore, ndërsa tash u kish mbetë vetëm Kina e Vietnami të cilat ishin shum larg. Megjithkëta njerzit e Partisë e të pushtetit kur delshin jashtë shtetit shifnin nji botë ndryshej që medoemos u dukej ma e bukur edhe pse nuk guxonin me e thanë. Prap se prap, përmes të tyne, filluen me hi në Shqipni metodat edhe mendimet e reja. Artistat shqiptarë kjenë të parët që i përqafuen në kët popull. Kishte ardhë koha tashma që letërsia, kanga, piktura e spektakli të paraqitnin dishka ndryshej, dishka të re. Nuk kishte ma kurrnji festival në botë që të paraqitej me kangë patriotike. Kështu menduen ata që ishin ngarkue për të drejtue Revolucionin Kultural. Erdh koha e në fund të vj. 1971 u zhvilua në Tiranë Festivali 11 i Kangës së Lehtë nën regjinë e Mihallaq Luarasit. Populli e pëlqei shum, por jo Enver Hoxha. Për çudi nuk u këndue asnji kangë heroike, patriotike, nuk iu këndue as heroizmave të shokut Enver, as sakrificave të tij të jashtzakonshme që kish zhvillue në Kasollen e Galigatit kur ish mshehun nga gjermanët. Në atë festival iu këndue vetëm dashunisë rinore. Enver Hoxha u ngrys. Nuk mbërrinte me u besue veshve të vet: si ishte e mundun që nji popull, që deri atë ditë e kishte adhurue në vend të Perëndisë, sot, në kët festival nuk i këndohej ma atij as luftës heroike?Në Pleniumin e Parë të Komitetit Qendror të vj. 1972 ai kritikoi ashpër frymën dekadente, influencën e artit të Europës Perëndimore të ktij festivali, antarët e Komitetit Qendror të Partisë së Punës, që kishin përgjegjsinë kryesore, Fadil Paçrami e Todi Lubonja, jo vetëm që u kritikuan ashpër për liberalizëm dhe shfaqje të hueja, por edhe u dënuen me burg e internim, ata e familjet e tyne. Në Shqipni u çpall lufta kundër liberalizmit ndër të gjitha fushat e jetës. Burgjet u mbushën me të gjithë artistat që deri dje kishin bâ emën si Mihallaq Luarasi, Minush Jero, Sherif Merdani, Visar Zhiti, Lukë Kaçaj etj., etj.. Shkrimtarë e poetë, regjisorë e aktorë, kineastë e operatorë, pikëtorë e kangëtarë kjenë të gjithë nën kontrollin e imtë të Sigurimit të Shtetit nëse ata mund shfaqshin edhe ndonji dishirë të vogël për me kalue vijën e preme të Partisë së Punës. Përveç ktyne u vu në shënjestër rinia e moda: të gjitha gocave u shikohej fundi, nëse e kishin aq e kaq gisht mbi gju ose nën gju, se sa i gjanë ose i ngushtë ishte, e kryesisht tualeti i flokëve, vetullave e syve. Ndërsa djemët kqyreshin si i kanë flokët të gjata apo të shkurta. “Qafëleshat” ose djemët flokëgjatë i shoqnonin me policë deri te berberi. Të gjithve u kqyrnin pantallonat, sidomos nën gju e poshtë, nëse i kishin atje në fund ma të gjana se në gju.Vetë Enver Hoxha prini me shembullin personal ta kjekë kapelen borgjeze “republike” e vuni në krye “leninkën” proletare. Festivali i Kangës së Lehtë të vj. 1971 qe fillimi nji lufte të gjatë ideologjike, që u zhvillue e pamëshirshme ndër të gjitha aspektet e jetës së popullit shqiptar. Partia e Punës u deklarua haptas konservatore e stalinizmit, avokat i të cilit Enver Hoxha ishte tregue që në vj. 1961 në mledhjen e 81 Partive Komuniste të botës në Moskë. Kjo luftë vazhdoi deri që u zëvendsue nga tjetra, mbrenda udhëheqjes së Partisë në vj. 1974 kur Enver Hoxha pësoi nji infarkt në zemër. Që në atë ditë filloi lufta për trashigim të fronit në Partin-Shtet, gjatë së cilës u eliminuen të gjithë udhëheqsat e tjerë, përveç Nexhmije Hoxhës e shokut Ramiz Alia që e vazhdonin me dhunë e dredhi deri në vj. 1991, kur demokracia shqiptare hini në kët rrugë në të cilën gjindemi sot.

1956 - Pranvera e dështuar shqiptare

1956 - Pranvera e dështuar shqiptare





Nga Prof. Dr. Ana LALAJ*






Në mëngjesin e 14 prillit 1956, në Kinema "Punëtori", diku prapa ndërtesës ku sot është selia e PS, u hap Konferenca e PPSH e Tiranës. Ishin gjithësej 453 delegatë me të drejtë vote vendimore, anëtarë të Byrosë Politike, të Komitetit Qendror dhe të qeverisë, të cilët nën shembullin e Kongresit të XX të PKBS kishin zënë vend në mes të delegatëve, duke thyer rregullin e deriatëhershëm për t'u ulur në radhën e parë. Midis tyre pritej të ishte i pranishëm edhe Enver Hoxha, por u mor vesh se ai gjendej me pushime në Vlorë. Po çfarë ngjau në atë Konferencë që zgjati 6 ditë? Çfarë shpreh ajo në vetëvete? Çfarë tronditjeje kishte ndodhur sa që edhe pas Konferencës, 40 vjet radhazi, Enver Hoxha iu referua asaj, duke e veçuar ndër çastet më kritike në jetën e PPSH?Atë vit, në shkurt, ishte mbajtur Kongresi XX i PKBS, ndërsa në maj do të mbahej Kongresi III i PPSH. Kishin kaluar tre vjet nga vdekja e Stalinit dhe që atëherë ishte në zbatim Kursi i Ri i udhëheqjes sovjetike. Ky Kurs i Ri u ishte bërë i njohur gjithë udhëheqësve komunistë eurolindorë në qershor 1953. Moska i kishte tërhequr vëmendjen E. Hoxhës për situatën e paqëndrueshme në vend, për politikat e gabuara të kolektivizimit dhe triskëtimit, për administratën e fryrë dhe për qëndrimin ndaj Jugosllavisë. Për sa ishte thënë atë kohë, E. Hoxha u kishte kërkuar anëtarëve të Byrosë Politike të ruanin fshehtësinë. Të njëjtën gjë bëri edhe me Kongresin XX, kur mblodhi Plenumin e KQ, më 2 mars. "Tani do të parashtrojmë një çështje delikate, prandaj mbyllni defterët dhe kalemat i fusni në xhep e mos mbani asnjë shënim, u kishte thënë ai anëtarëve të Plenumit. Kjo çështje do të mbetet vetëm këtu, nuk do të dalë jashtë, se nuk do t'i thuhet asgjë Partisë". Çështja "delikate" e kultit të Stalinit, ajo që i digjte më shumë E. Hoxhës, dukej se do të mbahej thuajse e mbyllur. Por nuk ishte ky i vetmi shqetësim në vend. Planet nuk po realizoheshin, jetesa po bëhej më e vështirë. Ushqimet dhe mallrat e tjera të konsumit ishin të pakta, shërbimi shëndetësor mungonte. Ndërkohë kuadrot e lartë të Partisë dhe të shtetit ca e nga ca u mblodhën në në një zonë të Tiranës, të rrethuar me ushtarë dhe me një varg privilegjesh ekonomike, të quajtur Bllok. Në Ministrinë e Brendshme u krijua Komisioni i Internim Dëbimeve, që largonte nga Tirana të gjithë ata qytetarë që konsideroheshin "të rrezikshëm" për regjimin komunist, por për të cilët nuk kishte prova ligjore. U shtuan veprimet arbitrare të njerëzve të pushtetit ndaj cilitdo që shfaqte pakënaqësi ose kundërshtonte një vendim partie. Shprehja "këtë punë e di Partia" u kthye slogan i përditshëm, sa herë njerëzit e thjeshtë kërkonin sqarime e zgjidhje të halleve të tyre. Kështu po akumuloheshin dita-ditës jo vetëm vështirësi, por edhe pakënaqësi e zhgënjime nga drejtimi i keq i punëve. Megjithatë njerëzit ende shpresonin. Bashkë me ta edhe masa e gjerë e komunistëve.Fryma e Kursit të Ri dhe analizat e pas Kongresit XX në Evropën Lindore po sillnin reflektime të ndjeshme, si në plan të brendshëm ashtu edhe në plan ndërkombëtar. Në Bullgari, në Poloni, në Hungari, në Çekosllovaki, në Rumani, një numër i madh njerëzish po linin burgjet, kampet e përqendrimit dhe të punës, po rehabilitoheshin një varg personalitetesh të vdekur dhe të gjallë, të dënuar me akuza false ose me gjyqe të montuara politike; po shtoheshin kërkesat e shkrimtarëve dhe artistëve për një letërsi dhe art të lirë të pandikuar nga politika, ndërsa disa qeveri lëshuan dekrete që e lejonin fshatarin të largohej nga kooperativa nëse dëshironte etj. Të gjitha këto, në një mënyrë e një tjetër, patën jehonën e tyre edhe në Shqipëri. Komunistët e Tiranës, që dëgjonin radiot e huaja lindore dhe perëndimore, që lexonin shtypin lindor, që mbanin korrespondencë me studentët dhe specializantët shqiptarë jashtë shtetit, që komentonin zhvillimet politike të kohës, prisnin me interesim të veçantë analizat që do të zhvillonte KQ i PPSh në frymën e Kongresit XX të PKBS. Këto ishin rrethanat kur u mbajt Konferenca e Tiranës. Në krye u paraqit një raport rutinë për forcimin organizativ të partisë dhe për rritjen e rolit të saj udhëheqës në ekonomi, për shfrytëzimin racional të kapaciteteve prodhuese, për propagandën e partisë, për pranimet e reja në parti, për forcimin e regjimit të kursimit dhe aty-këtu me ndonjë kritikë sipërfaqësore për ndonjë drejtues ndërmarrjeje apo sekretar organizate partie. E pra, në organizatat e Partisë, siç ishin ajo e Kinostudios, e "Zërit të popullit", gazetës "Puna", e Ministrisë së Industrisë, madje edhe e Aparatit të Komitetit Qendror, kishin dalë shumë probleme dhe ishin adresuar kritika. Asgjë prej tyre në raportin e paraqitur nga Fiqret Shehu, sekretare e parë e PPSH për Tiranën. Menjëherë pasoi një lumë pyetjesh, aspak e zakonshme në praktikat e deriatëhershme. Sqarime kërkoheshin sidomos për probleme si: Reflektimi i KQ PPSh dhe i Byrosë së Komitetit të Partisë të Tiranës ndaj vendimeve të Kongresit XX të PKBS; kulti i individit në Shqipëri; qëndrimi zyrtar i KQ PPSh për çështjen jugosllave; standardi i ulët jetesës së popullsisë; si zbatohej ligjshmëria në PPSh, në veprimtarinë e organeve të Sigurimit të shtetit dhe në jetën civile të qytetarëve të thjeshtë. Duke qenë se pyetjet dilnin përtej veprimtarisë së Partisë për Tiranën, përgjigjet i mori përsipër i deleguari i KQ të Partisë, Beqir Balluku. Ashtu si raporti, edhe përgjigjet ishin standarde, madje në stilin ushtarak se vija e PPSh kishte qenë "e drejtë" dhe "e pagabueshme", ndërsa pyetjet nga salla ai i trajtoi si "mosbesim" për politikën e Partisë. Sipas tij, në Byronë Politike, në KQ të PPSh nuk kishte kult të individit, se PPSh nuk kishte asnjë rezervë ndaj Jugosllavisë, se PPSh nuk kishte bërë asnjë shkelje ndaj të dënuarve politikë si Tuk Jakova, Bedri Spahiu, Koçi Xoxe etj. Salla mbeti e pakënaqur nga përgjigjet, duke u krijuar shpesh edhe ilaritet, zhurmë dhe të qeshura. U pa se një trajtim si ai i të deleguarit të KQ nuk do të ishte orientues për delegatët. Shumë prej tyre ishin të bindur se në zhvillimet e rëndësishme që po ndodhnin në bllokun komunist, duhej të përfshihej edhe Shqipëria. Këtu shtohej edhe premtimi që ata u kishin dhënë anëtarëve të organizatës se do të përfaqësonin dhe do të sillnin në konferencë zërin e tyre. Për rrjedhojë, delegatët vazhduan me vendosmëri diskutimet në rrjedhën e pyetjeve që kishin ngritur. Me radhë e morën fjalën Njac Mazi, Njazi Jaho, Adriatik Kanani, Vehip Demi, Kadri Ibrahimaj, Vandush Vinçani, Iljaz Ahmeti etj. Diskutimet e tyre të hapura dhe kurajoze u pritën me duartrokitje nga salla. Është për t'u theksuar se asnjë nga anëtarët e KQ dhe të Byrosë Politike, që ndodheshin të pranishëm, nuk e morën fjalën për të kundërshtuar këto diskutime. Megjithatë, ata e informuan E. Hoxhën për çfarë po ndodhte në konferencë. Ai mbriti në sallë në ditën e dytë të konferencës, pasditen e 15 prillit.Delegatët e konferencës së Tiranës, të cilët kërkuan rishikim dhe rivlerësim të politikës së PPSh në frymën e Kongresit XX, ishin intelektualë, që vinin nga sektorët e ideologjisë, të kulturës, të propagandës etj. Për shkak të punës që bënin, ata i njihnin mirë çështjet që shtruan në konferencë. Ndërkohë niveli i lartë kulturor i delegatëve kritikues, ndikonte që ata të prireshin jo nga dhuna, jo nga kufizimet, jo nga mbyllja, por nga hapja, nga liberalizimi, nga arsyeja. Shqipëria karakterizohej nga i njëjti model qeverisjeje politike, ideologjike, ekonomike e shoqërore si të gjitha vendet e tjera të bllokut komunist të Evropës Lindore. Sado e izoluar ishte Shqipëria dhe sado e fuqishme propaganda e udhëheqjes së PPSh për drejtësinë e vijës së saj, direktivat e Kursit të Ri patën jehonën e tyre në Shqipëri. Delegatët e Konferencës së Tiranës kundërshtuan dukuritë e komunizmit ortodoks, të manifestuara nga udhëheqja e atëhershme e PPSh, me synimin për të kufizuar arbitraritetin në Partinë e tyre dhe për të ulur pakënaqësinë që po rritej në popull. Dhe këtë e bënë kur ishin edhe vetë në pushtet. Ata kërkonin një socializëm human, por siç pohon pas 40 vjetësh një nga ish delegatët e konferencës "as vetë ne nuk e konceptonim si mund dhe si duhej të ishte". Megjithatë duke bërë rivlerësimin kritik të vijës së deriatëhershme të PPSh dhe duke kërkuar me idealizëm dhe guxim korrigjimin e saj, delegatët e Konferencës së Tiranës e evidencuan veten si disidentë të regjimit diktatorial në Shqipëri. Delegatet disidentë i dhanë zjarr konferencës me fjalën e tyre të çlirët, me kritikat, me autokritikat dhe me kërkesat e tyre të drejtpërdrejta, për përmirësimin e kushteve të jetesës së punëtorëve, për uljen e normave të larta, për zvogëlimin e privilegjeve të udhëheqjes, për një propagandë më reale dhe konkrete, për zbutjen e luftës së klasave, për rishikimin dhe rehabilitimin e të dënuarve politikë si Tuk Jakova, Bedri Spahiu etj. Pra ata iu drejtuan problemeve të Partisë dhe të gjithë vendit. Kjo rrjedhë e konferencës ndryshoi pas ardhjes së Enver Hoxhës. Ai i kishte llogaritur mjaft mirë lëvizjet e tij. Më 15 prill, sapo mbërriti në seancën e pasdites, ai u shfaq me tone të buta dhe qetësuese në atë atmosferë të elektrizuar nga diskutimet e deriatëhershme. Ai u tregua i përmbajtur, pranoi se ekzistonte një ekzaltim i personit të tij, bëri dhe autokritikë se KQ i PPSh nuk kishte analizuar veprimtarinë e vet në dritën e kongresit të XX të PKBS dhe se KQ nuk e kishte vënë në dijeni Partinë për çështjen e kultit të individit, ashtu siç kishin bërë të gjitha partitë e tjera komuniste, se disa privilegje për anëtarët e KQ të PPSh duheshin hequr etj. Por ky qëndrim ishte vetëm një taktikë e çastit. Të nesërmen, më 16 prill, E. Hoxha ishte tjetër. Sa filloi seanca, nga podiumi ai iu drejtua delegatëve: "Jam i bindur se ju mbrëmë nuk ju ka zënë gjumi, ashtu si dhe ne...Ju e ndjeni se është mashtruar Partia nga mënyra si u shtruan këtu çështjet...Disa elementë mashtruan me besimin tuaj". Ai u vërsul me ashpërsi ndaj diskutuesve të ditëve të para, duke nxirë të gjithë veprimtarinë e tyre politike e shoqërore të deriatëhershme, madje dhe duke i vënë delegatët përballë njëri-tjetrit. Ai i paralajmëroi ata se drejtësia e Partisë do të vepronte "jo me zigaren e drejtësisë... por me draprin dhe çekanin", duke iu drejtuar Njazi Jahos, sekretar i Komitetit të Partisë. Iu referua Vehip Demit, delegat i Radio Tiranës, i cili ndër të tjera kishte thënë se njerëzit kishin frikë t'i shprehnin lirisht mendimet e tyre dhe se kërkonte të dinte nga dilnin fondet për shpenzimet e Bllokut. U muar me V. Vinçanin, në Aparatin e KQ, i cili kërkoi të rishihej çështja e Tuk Jakovës. Replikoi me Njac Mazin, delegat i Kombinatit të Tekstileve, i cili kishte këmbëngulur se ligji ishte një për të gjithë dhe ishte shprehur kundër trajtimeve të diferencuara. Si e kupton kritikën, zotrote, iu drejtua ai Nj. Mazit. Unë nuk jam zotëri, iu përgjigj tjetri. Unë demokracinë e kuptoj kështu, ju të shprehni mendimin tuaj, po dhe ai të shprehë mendimin e tij. Me një presion mjeshtëror erdhi deri atje sa të formulojë akuzën e "armikut të partisë". Pas fjalës së tij Konferenca mori rrjedhë tjetër. Gjithçka u tulat dhe u shua çdo mendim kritik ndaj vijës së udhëheqjes së PPSh, shfaqur deri atëhere në sallë. Mjaft prej delegatëve u mbetën diskutimet në xhep. Madje, tregojnë pjesëmarësit, ndonjëri vajti në tualet ta griste nga frika mos e kontrollonin. Më 17 prill, Enver Hoxha bëri një mbledhje rrufe të Byrosë Politike, me cilësime për "elementë kundra-parti, komplotistë, fraksion i egër". Ai kërkoi masa të ashpra, por "pa bujë e pa zhurmë", madje Rezolucioni të ishte "në frymë ngrohtësie për elementët e lëkundur". Do të bëhëj dhe një Letër e mbyllur nga ana e KQ drejtuar organizatave të Partisë. Në fund u kërkua konspiracion në Parti, si ai i luftës, si dhe të hiqeshin mandatet e elementëve të dyshimtë e të zëvendësoheshin me punëtorë dhe fshatarë, me qëllim që Kongresi të ishte "luftarak". Më 18-19 prill, dy ditët e fundit të Konferencës së Partisë të Tiranës i ngjanë një gjyqi të pështirë hetimor. Thuajse çdo delegati disident iu drejtua pyetja dyshuese për bashkëpunim të fshehtë kundër Partisë. E. Hoxha bënte thirrje se "duhej t'i hapeshin Partisë...se ajo i ndihmon njerëzit shumë të sëmurë etj". Vërshuan përsëri kritikat, por tashmë jo kundër udhëheqjes së PPSh, por ndaj njeri-tjetrit. Delegatëve disidentë të akuzuar iu desh të përsërisnin disa herë se ishin komunistë të vendosur dhe se nuk ishin përfshirë në ndonjë komplot kundër Partisë. Më 21 prill, të gjitha organizatave të Partisë u mbrriti "Letra e mbyllur" e Komitetit Qendror, e firmosur nga vetë Enver Hoxha. Për një javë 135 organizata partie të kryeqytetit përfunduan mbledhjet, ku në përputhje me Letrën ndëshkuan gjithë delegatët disidentë të Konferencës së Tiranës dhe përkrahësit e tyre. Nën shembullin e Konferencës, edhe këto u kthyen në gjyqe të vërteta. Në organizatat më problematike u dërguan si të deleguar anëtarë të Byrosë Politike dhe të Komitetit Qendror, qëllimi kryesor i të cilëve ishte të zbulonin rrënjët e "komplotit". Por asnjë komplot, asnjë organizatë, asnjë shtab nuk doli të kishte pasur. Për më tepër delegatët disidentë të Konferencës së Tiranës nuk i ishin drejtuar për ndihmë as ambasadës sovjetike, as ndonjë ambasade tjetër të Perëndimit në Tiranë dhe as ndonjë organizate ndërkombëtare. Ata me sinqeritet e me besim i shtruan problemet brenda partisë së tyre. Pas mbledhjeve rrufe, Byroja Politike, më 4 maj 1956 miratoi 18 përjashtime nga partia dhe 29 dënime të tjera me masa ndëshkimore. Në informacionet e ardhura në KQ të PPSh thuhet se "qëndrimi i elementit antiparti në organizatën bazë ka qenë negativ, asnjeri nuk ka bërë autokritikë..., se në mbledhjet e organizatave bazë pati hezitim për të diskutuar dhe dënuar si duhet këtë veprimtari antiparti" etj. Përse Enver Hoxha u tregua kaq energjik për të dënuar brenda dhjetë ditëve delegatët e Konferencës së Tiranës? E pra, Kongresi XX në propagandë deklarohej si busull orientuese dhe gjithçka kishte qenë në frymën e tij. Përse atëherë gjithë ky shqetësim? E. Hoxha kishte qenë në Moskë dhe kishte parë nga afër efektet e raportit "Mbi kultin e individit dhe pasojat e tij" në punimet e Kongresit XX. Megjithëse raport i fshehtë, ai u bë epiqendra e Kongresit dhe sinonim i tij. Përmes kanaleve diplomatike, por dhe shtypit, ai ishte në kontakt të përditshëm ç'po ndodhte me partitë e tjera të bllokut komunis, të cilat ishin duke mbajtur qëndrime revizionuese të veprimtarisë së tyre. E. Hoxha e ndjente se Raporti i Hrushovit për kultin e individit përbënte një rrezik të drejtpërdrejtë edhe për pozitën e tij si sekretar i parë i KQ të PPSh. Duke shfrytëzuar edhe rrethanat e asaj kohe, E. Hoxha kishte mundur ta zhvillojë pa pengesë kultin e personit të tij. Një lumë agjitatorësh ishin përhapur ngado për të fiksuar idenë e "pagabueshmërisë së udhëheqësit". Emri "Enver" ishte shkruar gjatë gjithë bulevardit të Tiranës, bustet e tij ishin të shumta, fotografitë e tij ndodheshin në çdo institucion shtetëror dhe partiak, shkollë e dyqan. Në tekstet mësimore, në fjalimet zyrtare epitetet "gjeniali", "i ndrituri" ishin bërë të zakonshme. Por nuk ishte vetëm pamja e jashtme. Si udhëheqës i ardhur nga Lufta Antifashiste Nacional Çlirimtare, ai kishte përqëndruar në duart e tij veç postit të kryetarit të partisë, edhe atë të kryeministrit, të komandantit të përgjithshëm të ushtrisë, të kryetarit të Frontit Demokratik, të ministrit të jashtëm. Gjithë ky përqëndrim krijoi terren për t'u ngritur kulti i udhëheqësit. Edhe kur u urdhërua nga sovjetikët të hiqte dorë nga pushtetet e tepërta, në qershor 1953 dhe kur vetë mbajti postin e sekretarit të parë, duke ia dorëzuar M. Shehut atë të kryeministrit, ai nuk harroi të theksojë me atë rast se: "Nuk mund të ketë problem shtetëror ose partie që të vihet në jetë pa u vendosur në Komitetin Qendror dhe në Byronë Politike". Kjo do të thoshte se i gjithë pushteti në Shqipëri, ai ekzekutiv dhe partiak, do t'i përkiste udhëheqjes së Partisë dhe, nënkuptohej, Enver Hoxhës në krye të saj. Kuptohet që në kushtet e një vendi dhe populli të vogël dhe të varfër si Shqipëria, të bëje të njohur në detaje raportin sekret të Hrushovit mbi kultin e individit, do të thoshte që gjithë vëmendjen e partisë dhe të popullit ta zhvendosje nga Stalini tek Enver Hoxha. Ky i fundit e kishte kuptuar këtë dhe me qëllim nuk e kishte venë në dijeni Partinë për kultin e Stalinit. Në këtë konkluzion arrijmë duke lexuar dokumentet e Plenumit të KQ të 10-11 majit 1956, ku ai e konsideroi qëndrimin e tij ndaj çështjes së Stalinit "të drejtë", pasi ishte bërë me qëllim që "armiku të mos përfitonte nga kjo dobësi dhe të na krijonte situata që nuk janë të mira, por të rrezikshme, siç janë krijuar në vendet e tjera të demokracive popullore, sidomos në Poloni". Konferenca e Tiranës u rimor edhe një herë në atë plenum, por në kahje tjetër, jo në atë të disidencës. Plenumi, edhe pse nën okelion se "do të analizonte gjithë veprimtarinë e PPSh nën dritën e mësimeve të kongresit XX të PKBS", pikërisht kjo nuk u bë. Ndërsa përsa i përket kultit u gjet rasti të shfrytëzohej një raport i një viti më parë, kur vetë udhëheqësi kishte kërkuar "t'i jepej fund njëherë e përgjithmonë manifestimeve të shfrenuara që janë shfaqur në praktikën e jashtme karshi personit të Enver Hoxhës". Në situatat e krijuara ai kishte dy rrugë: ose të hapej në Parti dhe të tërhiqte mbi vete gjithë kritikat e për pasojë dhe dënimin e mundshëm për praktikat e kultit të individit, ose të vazhdonte me mbledhjet e mbyllura e të dhunonte ata anëtarë partie që do të guxonin të ngriheshin kundër kultit të tij dhe kultit të funksionarëve të lartë të Partisë-shtet. Ai zgjodhi rrugën e dytë. Qëndrimi i tij në Konferencën e Tiranës ishte në përputhje me këtë zgjedhje. Prandaj dhe pas Konferencës E. Hoxha ditë pas dite shtonte nga një akuzë të re për ish delegatët, duke i cilësuar jo vetëm si elementë "antiparti", por edhe si "komplotistë", të organizuar me "gishtin e jashtëm". Kjo me qëllim që të vinte përballë tyre sa më shumë anëtarë partie kudo që ndodheshin. Në të njëjtën kohë ai mbrojti me vendosmëri ministrat dhe funksionarët e tjerë të lartë të Partisë-shtet, për t'i bërë ata të ndërvarur prej pushtetit të tij, për të zgjeruar rrethin e përkrahësve dhe për të mbrojtur më mirë veten. Është kjo arsyeja që E. Hoxha e kishte ndërprerë me arrogancë staliniste delegatin e Shkollës së Bashkuar të oficerëve, majorin Iliaz Ahmeti, kur ai në diskutimin e tij shprehu me shifra privilegjet e kandidatëve dhe të anëtarëve të KQ të PPSh, duke deklaruar se shpenzimet e çdonjërit prej tyre (duke llogaritur shoferët, makinat, shërbëtoret, dyqanet e veçanta, vilat shtetërore etj.) arrinin "mbi 70 mijë lekë në muaj, domethënë një milion lekë në vit". Enver Hoxha ndërhyri menjëherë për të mbyllur diskutimin e Iliaz Ahmetit në konferencë: "Nuk të lejoj të na nxjerrësh llogarira këtu. Unë them se këto që paraqit ti janë tendencioze, janë për diskreditimin e udhëheqjes së Partisë... Jam sekretar i Partisë unë. Unë të ndërpres fjalën, sepse kam edhe unë për të folur për ty. Edhe unë di për ty." Edhe kjo ishte një llogaritje djallëzore, duke u drejtur për mbështetje kulteve të më të vegjëlve, dhjetëra funksionarëve që abuzonin me postet e tyre. Konferenca e Tiranës u mbyt dhunshëm edhe pse nuk pritej të ndodhte ashtu. Në këtë kontekst, ka vend të shtrohet edhe një pyetje tjetër: a ishin në vëmendjen e Hrushovit dhe të PK të BS zhvillimet në Shqipëri? Nëse po, pse udhëheqja sovjetike nuk ndërhyri edhe tek ne të ndërmerrej një proces destalinizimi në jetën e vendit? Zhvillimet brenda kampit socialist edhe pse interesante, ato po sillnin edhe probleme për vetë BS dhe për rolin e tij në krye të kampit. Vendet e Lindjes, përjashtuar Shqipërinë, duket se mezi e kishin pritur afrimin me Jugosllavinë, sipas Kursit të Ri sovjetik Në disa vende socialiste si Poloni e Hungari po shprehej pakënaqësi për raportet paternaliste e shfrytëzuese të BS me to. Ndërsa me Shqipërinë ndodhte ndryshe. Ajo i shihte jetësore kreditë dhe ndihmat ekonomike të BS, por dhe udhëheqja e saj partiake e shtetërore i shihte vendimtare për të forcuar pushtetin. Prandaj ajo ishte shumë e kujdeshme për të mos krijuar probleme me sovjetikët. Por dhe këta të fundit ishin të kënaqur për momentin të mos kishin telashe edhe në këtë skaj të Ballkanit dhe shqiptarët ta menaxhonin vetë gjendjen. Kështu, Hrushovi, me gjithë rezervat e pakënaqësitë ndaj E. Hoxhës, e mbështeti atë. Në Kongresin III të PPSH, maj 1956, i deleguari i KQ të PKBS, P. Pospellov vlerësoi pozitivisht vijën e ndjekur nga KQ i PPSH në politikën e brendshme dhe atë ndërkombëtare. Konferenca e Tiranës shfaqet në dy pamje, në dy kohë dhe në dy grupe të mëdha njerëzish. Në 14 dhe 15 prill mbizotëruan zërat e delegatëve disidentë, që synonin të reformonin PPSh sipas Kursit të Ri. Më 16, 19, 20 prill, Enver Hoxha ndezi histerinë kolektive, ashtu si në Kongresin e Parë të PKSh dhe në një varg plenumesh të tjera të mëparshme, ku ishte dënuar N. Spiru, K. Xoxe, T. Jakova, B. Spahiu etj. Ashtu si në këto plenume edhe Konferenca e Tiranës përfundoi me fitoren e vijës zyrtare të PPSh. Por në dallim prej tyre, Konferenca e Tiranës mbeti në kujtesën e popullit, jo simbol i fitores së udhëheqjes së PPSh, por si simbol i qendresës së hapur dhe të vendosur ndaj pushtetit komunist ortodoks në Shqipëri. Madje edhe vetë Enver Hoxha në disa kongrese, plenume dhe fjalime të mëvonshme i është rikthyer Konferencës së Tiranës duke ritheksuar rrezikshmërinë e saj për PPSh dhe udhëheqjen e saj. "Mos harroni konferencën e Tiranës", përsëriste ai.Në goditjet ndaj Konferncës së Tiranës, E. Hoxha i dha asaj edhe një dimension tjetër negativ. U inskenua një lidhje e paqënë, lidhja me jugosllavët, megjithëse nga arrestimet, nga pyetjet në hetusi dhe nga mbledhjet që ishin bërë në organizatat e Partisë, nuk doli asnjë lidhje e organizuar e delegatëve reformatorë me spiunazhin jugosllav. Të vjen keq që edhe sot e kësaj dite, ka njerëz të pushtetit të asaj kohe, që pretendojnë se kanë bërë reflektime, por vazhdojnë ende të pohojnë se Konferenca e Tiranës ishte organizuar nga jugosllavët. Duke respektuar debatin e hapur mendoj se do të ishte e arësyeshme që ata të cilët Konferencën e Tiranës nuk e shikojnë si një proces të zhvillimeve të brendshme në vend e brenda Partisë, por si një kurdisje të jashtme jugosllave, të sjellin fakte. Hedhja e përfundimeve pa analizë, pra dhe pa fakte nuk ndihmon në saktësimin e së vërtetave historike dhe mendoj lë edhe një shije të pakëndëshme edhe për një çast historik, që duhet ndriçuar dhe vlerësuar siç është Konfernca e Tiranës. Delegatët disidentë nuk kishin një perspektivë të qartë strategjike të qëndrimit të tyre, pasi kjo perspektivë mungonte edhe në Kongresin XX të PKBS, të cilit ata i referoheshin. Ata nuk kërkonin ta përmbysnin sistemin komunist në Shqipëri, ata kërkonin vetëm ta liberalizonin, reformonin dhe përmirësonin atë. Edhe tezat e kongresit XX përfaqësonin vetëm disa mekanizma të përkohshëm lehtësues për të ruajtur sistemin komunist. Pikërisht këtë synonin lëshimet dhe kompromiset që filloi të zbatonte Hrushovi dhe udhëheqja e PKBS pas vdekjes së Stalinit. Stalini e kishte çuar në buzë të greminës sistemin komunist, ndërsa Hrushovi u përpoq të lehtësonte diktaturën staliniste në jetën e përditshme të njerëzve. Por praktikat e destalinizimit sollën edhe tronditje të mëdha në të gjitha vendet e bllokut komunist dhe shumë probleme të pazgjidhura mbetën pezull. Sot, pas 50 vjetësh, ne gjykojmë se ato tronditje ishin zigzaget që po e çonin sistemin komunist drejt fundit të tij. Simbol i tyre në Shqipëri u bë Konferenca e Tiranës. Ajo çka u tha në Konferencën e Tiranës ishte gjithçka mendonin dhe thoshin deri atëherë komunistët dhe njerëzit e thjeshte, brenda dhe jashtë organizatave të PPSh. Prandaj ndëshkimet nuk përfshinë vetëm një grup delegatësh, por u shtrinë masivisht dhe në mënyrë të rrufeshme në shumicën e organizatave të partisë të Tiranës. Kështu pra, më shumë se me një tubim partie, me një konferencë, kemi të bëjmë me një lëvizje, por gjithsesi të paorganizuar, spontane, e cila, edhe për këtë arsye e kishte të pamundur të dilte e fituar përballë sistemit të dhunës, frikës, servilizmit që po instalohej nga regjimi komunist në Shqipëri. Kjo konferencë ishte disidenca e parë dhe e fundit brenda PPSh. "Grupet armiqësore" të mëvonshme ishin vetëm viktima të akuzave të inskenuara, si pjesë e luftës për pushtet, që Enver Hoxha e praktikoi gjatë gjithë kohës. Sprova e parë e komunistëve të Tiranës u këput në embrion dhe nuk u përsërit. Kësisoj ajo qe një pranverë e dështuar për të gjithë të majtën shqiptare, që nuk arriti të përfshihej në Kursin e Ri të së majtës komuniste evropiane për të lehtësuar diktaturën në Shqipëri.(*Instituti i Historise në Akademinë e Shkencave)

Belishova, sovjetikëve: “Në jetën e Enverit nuk ka pasur asnjëherë re”

Belishova, sovjetikëve: “Në jetën e Enverit nuk ka pasur asnjëherë re”
“Kozllovi më tha se shqiptarët duhet të qëndrojnë ose me 201 milionëshin tonë, ose me 601 milionëshin e Kinës”

Afrim Imaj / Manjola Bregasi
Ishin momentet e përplasjeve mes dy gjigantëve të komunizmit; Kinës dhe Bashkimit Sovjetik, ndërkohë që Shqipërisë së vogël i duhej të pozicionohej në këtë klimë. Me sa dukej lideri komunist shqiptar kishte nisur të arkitekturonte shkatërrimin e marrëdhënieve me sovjetikët, për të lidhur një miqësi të re me kinezët, duke justifikuar se Bashkimi Sovjetik nuk po mbështeste luftën kundër revizionistëve jugosllavë.
Në mbledhjen e 7 korrikut të vitit 1960, Byroja Politike, duke diskutuar rreth raportit të delegacionit të Kuvendit Popullor në vendet e demokracive popullore të Azisë, do të dialogonte gjatë për “gabimet” dhe “shkeljet” e pjesëtarëve të tij. Në situatën e krijuar, vizita e delegacionit shqiptar do të rezultonte fatale jo vetëm për atë që zhvillohej në një moment delikat për marrëdhëniet në të cilat kishin hyrë vendet komuniste, por më tepër për faktin se, shqiptarët, që teorikisht po përpiqeshin të mos përfshiheshin në këto konflikte të mëdha dhe të qëndronin asnjanës, do të informonin me detaje gjithçka ishte thënë nga kinezët në lidhje me sovjetikët, duke i “hedhur benzinë zjarrit”. Përgjegjëse për këtë, siç e dëshmon edhe letra që Enver Hoxha i dërgon Liri Belishovës, do të ishte pikërisht kjo e fundit dhe Gogo Nushi. Por si do të vijonte më pas qëndrimi i anëtarëve të Byrosë Politike ndaj përfaqësuesve të delegacionit shqiptar dhe në mënyrë të veçantë ndaj Liri Belishovës, që kishte treguar gjithçka tek zyrtarët sovjetikë në Pekin? Në vijim të procesverbalit të mbledhjes, gazeta “Panorama” zbardh anë të panjohura të debateve, diskutimeve dhe replikave, që çuan më pas në mbledhjen e plenumit. Liri Belishova: Përpara se të shkonim për darkë unë thirra Rrapon (Dervishi) dhe i thashë se atje mund të na hapnin muhabete, prandaj të mbante atë qëndrim që do të mbaja edhe unë, pasi në mbledhjen e Bukureshtit Hysniu ka mbajtur këtë qëndrim, prandaj të mbajmë qëndrime të matura. “Mirë”, tha Rrapo..unë u përpoqa të mos futesha në bisedime, prandaj kur erdhi muhabeti për Kinën thashë se kanë vuajtur ata popuj nga imperializmi, se si brenda një nate kanë vdekur dy milionë njerëz nga uria, që prindërit ndërronin fëmijët e njëri-tjetrit dhe i hanin. Kolonizatorët u kishin ndaluar kinezëve të hanin mish dhe oriz. Popullata ishe lakuriq, zhveshur...Pastaj u thashë se çfarë kanë bërë francezët në Vietnam, sa që edhe në 1945 ata shisnin në Vietnam mish njeriu. Kjo është e tmerrshme u thashë...Prandaj popujt e Azisë Kanë një urrejtje shumë të madhe për imperializmin etj. Pastaj ata thoshin shakara, ata një, unë 10. Mendova të bënim kështu sa të kalonte koha.Unë ngrita një dolli përpara se Kosllovi të fliste hapur, fola për përshtypjet nga vendet e Azisë, për ndihmën e madhe që u jep atyre Bashkimi Sovjetik, që ka luftuar edhe për çlirimin e tyre dhe për ndihmën e madhe që po u jep tani këtyre vendeve... Theksova përpjekjet e mëdha të jugosllavëve për të ndarë partinë dhe popullin tonë nga Bashkimi Sovjetik, se i gjithë qëllimi i tyre ishte të godisnin shokun Enver, po autoriteti i tij ishte aq i madh, saqë ata nuk guxuan të bënin dot gjë kundër tij, prandaj filluan me Nako Spiron.. U thashë se si edhe unë në atë kohë u përjashtova nga partia. “Po pse të përjashtuan”, më pyeti Kusllovi. Se nuk isha dakord me rrugën revizioniste iu përgjigja dhe ai nuk tha gjë. Kur erdhën letrat e Stalinit e gjithë partia jonë u solidarizua me to dhe nuk shkoi në rrugë të gabuar...Kur unë thashë se jugosllavët janë banditë, Kozllovi ndërhyri dhe tha se nuk duhet folur me gjaknxehtësi. Unë i thashë se banditë kanë qenë dhe janë,...prandaj revizionistët i kemi luftuar dhe do t’i luftojmë dhe në këtë çështje asnjë lëshim nuk bëjmë. Po edhe dogmatizmi duhet luftuar, tha ai dhe pastaj filloi të fliste për mbledhjen e Bukureshtit dhe për Hysninë (Kapo).Enver Hoxha: D.m.th. ai të tha se edhe ju shqiptarët jeni dogmatikë. Ai të thumboi edhe kur të tha ose me 201 milionë, ose me 601 milionë.Rrapo Dervishi: Këtu fjala ishte për kinezët.Liri Belishova: Unë pa u ngritur thashë se ne nuk dimë si është zhvilluar mbledhja e Bukureshtit, po dimë një gjë; Në qoftë se në jetën e Gomulkës ka pasur re, në jetën e Enver Hoxhës nuk ka pasur asnjëherë re. Partia jonë ka qenë dhe është unike në pozitat e marksizëm-leninizmit dhe të miqësisë me BS dhe e tillë do të mbetet gjithnjë. Në këto muhabete ata filluan të thonë “Pa zigzage”, “ta pimë për miqësinë”. Unë bëra sikur nuk kuptova.Enver Hoxha: Ky është provokacion.Liri Belishova: Ne nuk u futëm në bisedime dhe unë thashë se ne nuk dimë si u zhvilluan bisedimet atje. (Në Bukuresht)Enver Hoxha: Pse nuk i the që këto gjëra duhet të zgjidhen në mbledhje?Liri Belishova: U thashë se do të bëhet mbledhja e nëntorit dhe atje do të zgjidhen këto gjëra...Përpara se Kozllovi të fliste hapur për qëndrimin e Hysniut në Bukuresht, tha se në këtë çështje ka dy rrugë, rruga e kongresit të 20 dhe 21 dhe rruga e Kinës. .. Unë i thashë se këto gjëra do të zgjidhen, po jo tha ai, kinezët nuk tërhiqen. Po duhet të bisedohet me ta, i thashë unë. Udhëheqja juaj u mor tri herë me jugosllavët, tri herë shkoi Hrushovi atje, gjithë kjo punë u bë atëherë dhe megjithatë, me ata asgjë nuk u bë, se ata janë të poshtër, shërbëtorë të imperializmit, kurse kinezët janë shokët tanë që luftojnë për komunizmin...Mehmet Shehu: Si ndodhi ajo që pamë në gazetë, se në fjalimin e Haxhiut në aerodrom në Pekin dhe në fjalimin tjetër në mbrëmje nuk thatë asgjë për revizionizmin jugosllav, gjë që shkaktoi të bëhej telegrami i shokut Enver.Liri Belishova: Kur ikëm, i thashë shokut Enver që në aeroport dhe në darkën që do të bëhej mund të mos flisnim për këtë çështje.Enver Hoxha: Për në darkë nuk të kam thënë, vetëm për në aeroport të kam thënë.Liri Belishova: Më ke thënë për të dyja...Enver Hoxha: Po të të kisha thënë, nuk ishte nevoja të kundërshtoja. Për në aeroport po, të kam thënë. Liri Belishova: Ne e morëm me shumë vonesë fjalimin e kinezëve. Sidoqoftë për revizionistët në Kinë ne nuk kemi lënë gjë pa thënë. Po të jetë për ndonjë gjë tjetër po.Enver Hoxha: Nuk është çështja ashtu. Ne menduam se këto ishin bërë protokollare.Liri Belishova: Pastaj unë nuk kisha as kohë për të bërë fjalimet.Enver Hoxha: Po ti vetë deshe të shkoje në këtë delegacion. Liri Belishova: Vetë desha. Të them të drejtën desha të bëja... si të thuash qejf.Mehmet Shehu:...Si e konsideron ti Liri çështjen, që në fjalimin e Kozllovit kur tha ose me 201 milionë, ose me 601 milionë, nuk the asnjë përgjigje?Liri Belishova: Të shikoj...Mehmet Shehu: Ti bashkë me Gogon vendosët t’u thoshit shokëve sovjetikë të gjitha ato që u thanë shokët kinezë dhe e zbatuat atë që menduat. Do të ishte e drejtë që edhe shokëve kinezë t’u thoshim ato që na thonë shokët sovjetikë për ta? A nuk është ky veprim sikur t’i hedhësh benzinë zjarrit?Rrapo Dervishi: Në drekën që dhanë sovjetikët kemi qenë në pozita shumë të vështira...Kur folën për Hysninë nuk e kuptova mirë çfarë thanë, dhe kur thanë se nuk jemi të kënaqur prej tij, mua më dogji, po prapë nuk kuptoja mirë çfarë thoshin. Mirëpo unë këtu e dija se këtu nuk ishte çështja e Hysniut, pas tij ishte Byroja Politike e KQ të partisë sonë.Memet Shehu: Kur shprehej kjo pakënaqësi kundër Hysniut, u ngrit ndonjëri nga ju e të thoshte atje se ne jemi plotësisht dakord me qëndrimin që ka mbajtur Hysniu, sepse ky është qëndrimi i Byrosë Politike. Kjo ka rëndësi të madhe për ne.Rrapo Dervishi: Qëndrimi ynë duhej të ishte i tillë, si qëndrimi që ata mbajtën kundër nesh...Shprehjen o me 201 milionë, ose me 601 milionë unë nuk e kuptova, sepse as që isha në dijeni të këtyre gjërave. Vetëm Nesti tha atje 901 milionë. Në aeroplan i thashë Lirisë se ajo drekë ishte për faqe të zezë...Kozllovi ngriti një shëndet për shokun Enver në fund të darkës. Këtu ai tha se sikur u plak shoku Enver, sikur ai ishte i sëmurë, ashtu si e kuptova unë, pastaj tha se nga mosha ne jemi vërsnikë.Enver Hoxha: Të gjithë mund të gabojmë në ndonjë situatë. Ti nuk e dije, po ti je anëtar i Byrosë Politike dhe kur ai tjetri ju thotë ose me 601 milionë, ose me 201 milionë, ose kur ju foli kundër Hysniut, ju duhej të reagonit. Pastaj ju duhej të realizonit çështjen që vija jonë është lufta e pamëshirshme kundër revizionistëve jugosllavë, po sovjetikët e bëjnë këtë? Jo. Ne luftojmë për të demaskuar deri në fund imperialistët, se ata janë armiku kryesor i yni dhe duhet të jemi vigjilentë kundra tyre. Ne jemi dhe kemi luftuar për paqen, për bashkekzistencën paqësore, po nga akuzat që i bëhen Kinës na thuhet edhe neve, kjo pavarësisht se çfarë u bë në Bukuresht...Rrapo Dervishi: E kuptoj tani dhe këtë e them jo për sentimentalizëm, ose se jam shqiptar.Enver Hoxha: Si anëtar i Byrosë Politike duhet të kuptosh esencën e këtij qëndrimi që kemi mbajtur ne. Se shiko çfarë bëjnë sovjetikët, kapin nga një llaf, ose shprehje dhe menjëherë e nxjerrin teori, po ne nuk duhet të kemi frikë. Ata mund të na thonë pse na kritikoni, ju jeni kundra BS dhe në fakt kështu ju thanë gjatë drekës, ose me ne, ose me kinezët. Rrapo Dervishi: Unë e kuptoj rëndësinë e këtyre gjërave...Liri Belishona: Tani si e konsideroj unë atë që ua thashë shokëve sovjetikë atë që dëgjuam nga shokët kinezë? Unë u nisa nga ajo që ne sovjetikët i konsiderojmë gjithçka, po tani e kuptoj që është gabim ajo që bëra.. që kur mora letrën e shokut Enver i thashë se kjo ngjarje u bë mësim për mua, d.m.th. që asnjë gjë nuk duhet bërë pa pyetur partinë. Për këtë gabim unë nuk kam fjetur gjashtë ditë me radhë në Pekin, po ne shokë u gjendëm në një situatë të vështirë. Aty nuk ishte vetëm çështja e jugosllavëve që ne dinim të mbanim qëndrim të prerë, këtu ngrihej tërë politika e BS dhe kur më thanë që ambasadori sovjetik nuk do të vijë as në mbrëmje dhe as në aeroport, unë u trondita shumë.Mehmet Shehu: E pse të të trondiste mosardhja e ambasadorit?Liri Belishova: Pranoj që kam bërë gabim, nuk është rrugë e drejtë ajo që kam ndjekur dhe për sa i përket asaj që them se u këshillova edhe me Gogon (Nushin) për qëndrimin që mbajta, nuk dua të ndajë përgjegjësinë me të.Gogo Nushi: Unë ia kam thënë Byrosë Politike.Liri Belishova: Po të tërë po flisnin për sovjetikët, unë të bëja ndryshe. Nuk isha e zonja të mendoja ndryshe. Unë nuk u thashë atyre ditën e parë, por minutën e fundit, kur të nesërmen do të iknim, sepse hezitoja shumë.Mehmet Shehu: Të kishe bërë telegram kur hezitoje dhe të prisje përgjigje, ose të ishe kthyer përsëri dhe të mos niseshe pa e sqaruar me ne këtë çështje. Thuaje copë e bëra, se është gabim dhe copë. Liri Belishova: Çdo njeri ka të drejtë të shpjegojë edhe rrethanat kur i kërkohen sqarime dhe rrethanat këto ishin...Enver Hoxha: E kupton mirë çështjen pse nuk duhej thënë sovjetikëve?Liri Belishova: Se kështu nuk është rruga si duhej vepruar.Enver Hoxha: Kështu si bëre ti është si t’i hedhës benzinë zjarrit. Ne shokëve sovjetikë ua kemi thënë të tëra gjërat, po për çështje që janë tonat.Liri Belishova: Partinë e BS unë nuk e vë në një rang me partinë kineze. BS është koka jonë, prandaj edhe i thashë se çështja kishte të bënte me BS. Enver Hoxha: Nuk shtrohet çështja se me cilën parti ne jemi më afër me atë të BS, apo atë të Kinës. Ne na ka rritur dhe edukuar në këtë rrugë Partia Komuniste e BS, por kur ka njerëz që shkelin këtë rrugë marksiste-leniniste, ne jemi kurdoherë me PK të BS, po njerëz të tillë që e shkelin marksizëm-leninizmin ne nuk jemi dakord, kushdo qofshin ata. Prandaj këtu ka shkelje, ka gabime nga të dyja anët. Prandaj bezinë zjarrit nuk duhej hedhur.Liri Belishova: E drejtë është, përse të flisja unë për këtë çështje. Partia ka Byro Politike, ka sekretar të parë...Enver Hoxha: Ne këtu do të gjykojmë çështjen, edhe si gjykojnë kinezët edhe si gjykojnë sovjetikët dhe do të mbanim qëndrimin tonë të menduar mirë. Atij që ka të drejtë do t’i themi se jemi me të.Liri Belishova: Megjithatë, pas takimit me të ngarkuarin me punë të BS në Pekin ne takuam edhe shumë shokë të tjerë sovjetikë dhe askujt nuk i thamë asnjë gjysmë fjale për këto çështje...(vijon nesër)

neser do te lexoni
Qëndrimi i ashpër i Enver Hoxhës, Mehmet Shehut dhe Ramiz Alisë përballë Liri Belishovës në vijim të mbledhjes së KQ. Si e kujton pas 46 vitesh debatin e kësaj mbledhjeje Rrapo Dervishi, njëri prej protagonistëve të saj.
Çfarë kishin thënë kinezët për Hysni Kapon, qëndrimin dhe fjalën e tij në mbledhjen e Bukureshtit? Mbrojtja e Liri Belishovës rreth bisedave me sovjetikët, duke u shprehur se "ata ishin përfaqësuesit e PK të BS. Unë nuk mundesha të futesha në luftë me ta".
Pozicionimi i Enver Hoxhës në mosmarrëveshjet midis Partisë Komuniste të Kinës dhe asaj të BS: "Të mos trembemi aspak nga formulat, se Hrushovi përdor shumë formula për të gënjyer njerëzit. Ai mund të thotë, si nuk ju interesojnë juve shqiptarëve këto gjëra?"

Letra e Enver Hoxhës dërguar Liri Belishovës në Pekin“Nuk duhet t’ju rritet mendja nga lëvdatat që ju bëjnë sovjetikët”
Gjatë ditëve të qëndrimit të delegacionit shqiptar në vendet e Azisë, Enver Hoxha i dërgoi një letër Liri Belishovës, në të cilën i tregon shkurtimisht qëndrimin që duhet të mbajë në lidhje me mosmarrëveshjet që kishin lindur mes Bashkimit Sovjetik dhe Kinës. Gazeta “Panorama” ka mundur të sigurojë faksimilen e saj. Ja çfarë shkruhet në të...
E dashura shoqe Liri, Sigurisht ju jeni shumë të lodhur për këtë punë të madhe. Kur të ktheheni do të na tregoni. Të shkruaj këtë letër të vogël për me pas kujdes, mos të prononcohesh për mosmarrëveshjet që ekzistojnë në mes Bashkimit Sovjetik dhe Kinës, për arsye se Byroja Politike e jonë ka gjykuar se kështu si po zhvillohet ky konflikt nga të dy palët nuk është i rregullt dhe në rrugë të drejtë. Eshtë vendosur nga të gjitha partitë tona të kampit, që këto çështje të bisedohen në një mbledhje të afërt që do të caktohet më vonë. Kjo është rruga e drejtë dhe pra në këtë mbledhje do të shfaqim mendim. Kush të të pyesë, ti thuaji se këto mosmarrëveshje janë të dëmshme dhe të rrezikshme për çështjen tonë. Duhet të zgjidhen mes dy partive në rrugë marksiste-leniniste. Dhe tash që është vendosur të bëhet mbledhja e PK dhe Punëtore të kampit tonë atje do të zgjidhen një herë e mirë. Partia jonë do të mbajë si kurdoherë qëndrim parimor marksist-leninist. Në Moskë edhe në Bukuresht ku informohen nga ana e sovjetikëve, të gjithë njerëzit që kanë vajtur në kongresin rumun për mosmarrëveshjet që ata kanë me kinezët, figuron edhe ti e Gogo në radhët e atyre që keni informuar sovjetikët se çfarë ju kanë thënë kinezët. Informatat që ju keni dhënë, sigurisht u kanë ardhur mirë sovjetikëve dhe ju mburrin me të madhe duke e quajtur gjestin tuaj “heroik”, “parimor”, etj. të tilla. Natyrisht nuk duhet t’ju rritet mendja nga këto lëvdata. Byroja Politike mendon (që kur na dërgove letrën dhe informacionin) se si ti dhe Gogo keni bërë gabim të rëndë për sa i përket çështjes së informacionit. Nuk duhej informuar pa marrë aprovimin e qendrës. Dhe e dyta, për arsye se ndonjë gjë të re sovjetikëve nuk u thoshit. Ato s’ishin çështje të partisë sonë, e cila për çështjet e saj s’ka pasur dhe s’ka asnjë të fshehtë për Partinë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Dhe e treta, si kundër që e di mendimin tonë që këto mosmarrëveshje ju vënë mes sovjetikëve dhe kinezëve, duhesh dhe duhet të zgjidhen në rrugë dhe në formë partie dhe jo vesh më vesh dhe me t’i thënë njëri-tjetrit. Jashtë rrugës së partisë për këto çështje, partia jonë nuk duhet të marrë pjesë. Prandaj të shkruaj këtë letër që të kesh kujdes. Për sa të shkruaj janë absolutisht vetëm për ty. Të fala dhe përqafime, Enveri23 qershor 1960

© 2003 Gazeta Panorama

Zbardhet procesverbali i mbledhjes së byrosë në ‘60

Zbardhet procesverbali i mbledhjes së byrosë në ‘60

Enver Hoxha në ‘60: Liri Belishova shiti kinezët te Rusia


Afrim Imaj / Manjola Bregasi



Teksa lidershipi komunist projektonte në Tiranë strategjinë e divorcit me Partinë Komuniste të BS, që do të finalizohej në nëntorin e vitit 1960, një vizitë zyrtare e nivelit të lartë e udhëheqjes shqiptare në vendet ish-socialiste verën e këtij viti, do të bëhej prologu i zhvillimeve të bujshme, që do ta rreshtonin Shqipërinë përkrah vendeve që do të kundërshtonin politikën e Hrushovit dhe të partisë më të madhe të kampit socialist.
Delegacioni shqiptar, i kryesuar nga Haxhi Lleshi, ish-presidenti i vendit dhe Liri Belishova, ish-sekretare e KQ të PPSH-së, gjatë rrugëtimit nga Moska, Pekini, Shangai, për të vazhduar më tej në Kore, Vietnam, Mongoli dhe në disa vende të tjera të demokracive popullore të Azisë, do të bëhej dëshmitar i kontradiktave që kishin lindur rishtaz në gjirin e partive komuniste. Në fakt, një pjesë e këtyre mosmarrëveshjeve ishin konturuar në mbledhjen e partive punëtore e komuniste, që ishin mbajtur pak kohë më parë në Bukuresht, ku udhëheqja shqiptare, nëpërmjet përfaqësuesit të saj, Hysni Kapo, kishte bërë prezente qëndrimet për mjaft çështje që binin ndesh me politikën e Hrushovit dhe të Moskës. Në këtë mjedis ku ishin shfaqur krisjet e para, sidomos në marrëdhëniet midis Kinës dhe BS, liderët shqiptarë që vizituan së fundi vendet e demokracive popullore jo vetëm që nuk mundën të orientohen drejt, por, siç del nga zbardhja e procesverbalit të mbledhjes së Byrosë Politike, ku u analizua veprimtaria e këtij delegacioni, herë pas here do të binin në kurthin e situatave të papritura të ngritura nga homologët vendas, duke thënë deklarata të papërgjegjshme e herë-herë madje edhe qesharake. Inferioriteti politik dhe paaftësia për të argumentuar qëndrimet e udhëheqjes së Tiranës do të krijonte një situatë kaosi në qëndrimet e tyre gjatë takimeve zyrtare. Më shumë se kaq, njëanshmëria në trajtimin e mosmarrëveshjeve do t’i bënte drejtuesit e delegacionit shqiptar të hapeshin “pa doganë” përpara krerëve të Partisë Komuniste të BS, duke informuar tek ata për çdo gjë që kishin mësuar gjatë takimeve me drejtuesit kinezë, të cilët kishin filluar tashmë t’i shprehnin haptaz mosmarrëveshjet dhe vërejtjet e tyre për Partinë Komuniste më të madhe. Liri Belishova, që përfaqësonte në delegacion udhëheqjen e Partisë, në këtë qëndrim nuk do të merrte parasysh as këshillat që i kishte çuar ato ditë nga Tirana Enver Hoxha. Njëherazi me kthimin e delegacionit zyrtar nga vizita në vendet e demokracive popullore, Byroja Politike, që e kishte ndjekur me shumë vëmendje veprimtarinë e tij, bëri një mbledhje urgjente, ku dëgjoi një raport të zgjeruar të përgatitur nga Liri Belishova për problemet që dolën gjatë takimeve me krerët e partive komuniste të vendeve të demokracive popullore. Eshtë një nga mbledhjet me dialogë të ashpër midis krerëve komunistë dhe përfaqësuesve të delegacionit, që siç u konkludua në fund, kishte deformuar vijën e partisë, duke çuar te drejtuesit sovjetikë problemet e ngritura nga udhëheqësit kinezë dhe duke shkelur mjaft nga parimet e lëvizjes marksiste-leniniste.Gazeta “Panorama” ka mundur të sigurojë procesverbalin e kësaj mbledhjeje dhe për herë të parë bën të njohur për opinionin publik debatet e zhvilluara në të, ku u kristalizua profili i një grupi antiparti, siç do të cilësohej më vonë, i kryesuar nga Liri Belishova, e cila “kishte shitur interesat e partisë dhe çështjen e rëndësishme të marksizëm-leninizmit gjatë takimeve me kolegët e vendeve socialiste”. Njohja e drejtuesve sovjetikë me qëndrimet dhe vërejtjet e udhëheqësve kinezë për ta u vlerësua një gabim i rëndë i Liri Belishovës, duke u thelluar madje më tej në “prapavijën” e këtij gabimi.Po si rrodhi më tej debati në Byronë Politike? Si u përpoqën të shfajësohen anëtarët e tjerë të delegacionit, duke ia faturuar këtë vetëm Belishovës? Cili ishte qëndrimi i Enverit ndaj justifikimeve të Lirisë? Pse u shty diskutimi për në plenumin që do të bëhej enkas për këto probleme? Si procedoi pas kësaj udhëheqja e lartë e partisë ndaj liderëve që kishin shkelur “vijën marksiste-leniniste” gjatë takimeve me krerët komunistë të vendeve të demokracive popullore?
PROCESVERBALI mbledhjes së Byrosë Politike të KQ të PPSH të datës 7.7.1960Rendi i ditës1.Raport i shokut Hysni Kapo mbi punën e delegacionit të PPSH që mori pjesë në mbledhjen e partive punëtore e komuniste të Bukureshtit.2.Raport i shoqes Liri Belishova mbi udhëtimin e delegacionit të Kuvendit Popullor të RPSH në vendet e demokracive popullore të Azisë.3.Mbi qëndrimin e ambasadorit sovjetik, Zamçevski dhe ambasadorit bullgar, Atanasov, në Semska Mitrovica e Serbisë, në një miting të mbajtur nga revizionisti i regjur, Aleksandër Rankoviç.4.Informacion i shokut Enver Hoxha, mbi incidentet e ndodhura në ambasadën e Republikës Popullore të Shqipërisë në Varshavë.5.Mbi problemin e bukës.Në këtë mbledhje mungojnë shokët: Rita Marko, që ndodhet me pushime dhe shoku Manush Myftiu, që ndodhet në Çekosllovaki.
ZHVILLIMI I MBLEDHJES Mbledhjen e hapi dhe e drejtoi sekretari i parë i KQ të PPSH, shoku Enver Hoxha Raport i shoqes, Liri Belishova, mbi udhëtimin e delegacionit të Kuvendit Popullor të RPSH në vendet e demokracive popullore të Azisë.Në raportin që mbajti Liri Belishova në Byronë Politike në datën 7 korrik 1960, informoi me detaje për veprimtarinë e delegacionit të Kuvendit Popullor të kryesuar nga presidenti Haxhi Lleshi në vendet e demokracive popullore të Azisë. Pas konsideratave shumë të mira nga pritjet në Kinë, Vietnam, Kore dhe Mongoli, gjatë raportit të Liri Belishovës përmenden edhe mbresat nga takimet në kthim me udhëheqësit sovjetikë...“Me siguri është për t’u theksuar se në Kinë, Vietnam dhe Mongoli shokët i drejtoheshin Haxhiut (Lleshit) dhe mua me fjalët “I dashuri shoku Haxhi, e dashura shoqja Liri Belishova, vizita juaj ka rëndësi të madhe” dhe vazhdonin të na vinin të dyve në krye të tavolinave. Kurse në Kore nuk vepruan kështu. Kudo edhe atje mua më vunë në krye, po në fjalimet nuk ma përmendën fare emrin...Haxhiu në përgjithësi ka punuar mirë, po nuk i jepet fare. Përveç kësaj na bëri edhe ca gjëra jo të mira. P.sh. kur bisedonim ne me Breshnjevin, të gjithë më drejtoheshin mua. I pari foli Breshnjevi, pastaj Haxhiu, foli mirë, pa letër. Mirëpo pastaj tha se partia jonë ka luftuar kundër revizionizmit, jo se ne jemi më të mençur se ju, por se e mbrojmë më me konseguencë marksizëm-leninizmin...Natyrisht atyre u erdhi shumë rëndë nga një gjë e tillë. Kjo më detyroi të ndërhyja unë dhe t’u them se përkthyesi ynë përkthen mirë, por nganjëherë edhe gabon, fillova ta ndreq atë që tha Haxhiu dhe të them se ne revizionizmin e luftojmë se ata na kanë bërë 500 poshtërsira. Pastaj Haxhiu i tha Firjubinit që ty të kanë dekoruar jugosllavët, prandaj edhe kjo m’u duk e pamatur nga ana e Haxhiut...Mehmet Shehu: Këtë e ke bërë mirë që e ke thënë. Liri Belishova: Në Vietnam, Haxhiu u tha shokëve vietnamezë se ne as marrëdhënie shtetërore nuk kemi me jugosllavët. Shokët vietnamezë nuk e dinin mirë këtë çështje. Kjo më bëri t’i them Haxhiut që të bënte kujdes kur fliste se keqinterpretohen gjërat...Haxhiu bëri edhe një gjë tjetër që nuk më pëlqeu. Në një darkë kur kinezët na thanë se ju nuk u kanë çliruar sovjetikët, po kanë qenë faktorët e brendshëm që kanë ndihmuar për çlirimin tuaj dhe këta faktorë kanë shumë rëndësi thanë ata. Unë ndërhyra menjëherë dhe thashë se është e vërtetë që nuk ka qenë ushtria sovjetike në vendin tonë, po ne çmojmë se pa Bashkimin Sovjetik Shqipëria nuk mund të çlirohej, pa këtë ndihmë as sot vendi ynë nuk mund të ndërtonte socializmin...Në vajtje, duke kaluar në Moskë, shokët sovjetikë nuk më thanë asnjë fjalë, folën vetëm për miqësinë midis dy vendeve tona.(është fjala për divergjencat midis kinës dhe Bashkimit Sovjetik që sa kishin filluar të shpalleshin)...Në bisedime me shokët kinezë u tregova shumë vigjilente. Megjithatë, Liu Shiao Ciu bëri aludime të hapura për këto çështje, disa herë më tha mua se të dyja partitë tona janë unanime për të gjitha çështjet. Unë ju përgjigja se në përgjithësi janë dakord të dyja partitë tona, se miqësia jonë është e pathyeshme, me Bashkimin Sovjetik në krye etj. Mirëpo Liu Shiao Ciu disa herë m’u drejtua direkt mua, duke më thënë se Shqipërinë ju e keni çliruar vetë, po unë ju përgjigja se pa Bashkimin Sovjetik ne nuk mund të kemi jetë(!)...Një herë Liu Shiao Ciu më tha se ne e përkrahim politikën e drejtë të jashtme të Bashkimit Sovjetik, po politikën e padrejtë të Bashkimit Sovjetik, ju e përkrahni, më tha pastaj, do ta mbështesni? Unë i thashë se ne as e mendojmë që Bashkimi Sovjetik të ketë një politikë jo të drejtë, po ai vazhdoi të thoshte ato që kishte për të thënë.Tani të shohim çështjen pse ua thamë këto zyrtarëve sovjetikë në Pekin.Me siguri që bëmë gabim që ua thamë pa pyetur partinë tonë...Shkaku i parë i këtij gabimi është se unë u trondita kur mora vesh gjithë këto gjëra që po diskutoheshin në sindikata, këtu ishte çështja e Bashkimit Sovjetik prandaj u trondita shumë.Pastaj mua më tronditi edhe taktika e shokëve kinezë, e cila më duket se është e dënueshme...Unë nuk dija çfarë kishte thënë në dolli Hrushovi në shkurt, po nuk është e drejtë që pasi gaboi ai të gaboj edhe unë.Më bëri përshtypje që këto gjëra të mëdha të partive tona të shtoheshin në sy të jugosllavëve...Këtë taktikë unë e quajta të dënueshme. Pastaj pse të mos më thërrisnin vetëm mua shokët kinezë, po m’i thanë gjithë këto gjëra në sy të 20 përkthyesve të Haxhi Lleshit, të Lefter Gogës dhe Vasil Nathanailit dhe të tjerëve.Kur u takova me drejtorin e propagandës të Partisë Komuniste kineze, ai më foli kundra gjithë eksperiencës sovjetike. Ai fliste haptazi se sovjetikët janë dogmatikë...Tani pse u thashë sovjetikëve unë?Kinezët mosmarrëveshjet me rusët i shtruan edhe në mbrëmjen që bënë me shefat komunistë të delegacioneve të sindikatave. Veç kësaj, kur delegacioni shqiptar hyri në zyrat e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Kineze, u pa nga të gjithë, atje kishte edhe shumë përkthenjës. Prandaj mendova që shokët sovjetik që ndodhen në Kinë do ta kenë marrë vesh patjetër vajtjen tonë në K.Q. të Partisë Komuniste kineze. Të gjithë po i informojnë sovjetikët, mendova unë, vetëm unë nuk i kam informuar, prandaj po të mos ua them do t’u bëjë përshtypje dhe do të kujtojnë se ne jemi dakord me kinezët.Para se të bëja këtë hap, bisedova edhe me Gogon (Nushin), sado që e mora vet përgjegjësinë për këtë çështje dhe Gogo ishte dakord...Këshilltari i ambasadës sovjetike na tha se nuk i dinin këto gjëra se kinezët nuk ua kishin shtruar...Gogo Nushi: Në bisedime ti the se ishte parashikuar edhe komunikatë,po atë e lëmë.Liri Belishova: Mundet, po ne biseduam për komunikatën. Për atë që thuhet se Liria ka qënë në mbledhjen e Byrosë Politike kur është folur për bisedimet që ka bërë shoku Enver me Mikojanin, unë nuk di që në mbledhjen e Byrosë Politike të jenë shtruar këto probleme.Haki Toska: Në byronë politike është thënë që në Bashkim Sovjetik na kanë thënë se ekzistojnë mosmarrëveshje midis Bashkimit Sovjetik dhe Kinës...Liri Belishova: Në takimin me Mao Ce Dunin, ai nuk na foli për asgjë nga këto mosmarrëveshje që na vunë në dukje shokët e tjerë kinezë...Pastaj tha, ne nuk na pranojnë në OKB, amerikanët na i mbajnë Tajvanin etj., dhe na foli edhe për ndihmën e Bashkimit Sovjetik...Gjatë takimit me sekretarin e parë të Partisë së Shangait ai më tha që të gjithë jemi të interesuar që uniteti i kampit tonë të mos dëmtohet në luftën kundër imperializmit. I thoni partisë tuaj, më tha ai, se ne nuk ndahemi kurrë nga Bashkimi Sovjetik. Nga 10 gishtat që kemi 9 na bashkojnë me Bashkimin Sovjetik, vetëm një kemi kundër, po ky që kemi përmban probleme shumë të mëdha e serioze. Prandaj është e domosdoshme që ato t’i diskutojmë..Harrova t’ju them, në fund, kur shtruam darkën nga ana jonë, unë i thashë Liu Shiao Ciut se situata është shumë e rëndë, po ju mos e interpretoni qëndrimin tim se unë nuk jam e autorizuar për bisedime...Të më besoni, i thashë, jam shumë e preokupuar për këtë gjendje që është duke u krijuar dhe që ka të bëjë me unitetin midis vendeve tona. Ke të drejtë më tha ai, po nuk jemi ne që i kemi bërë këto gjëra. Në mbledhjen e shkurtit që u bë për problemin e bujqësisë, ishte Hrushovi që ngriti një dolli, kur bëri aluzion kundër partisë sonë.Enver Hoxha: Dhe Mikojani bisedonte vesh më vesh.Liri Belishova: Këtë unë nuk e di, po kjo rrugë them se nuk është e drejtë. Kështu i thashë unë...Sa erdhëm në Moskë, na priti Posjellovi... Tani, si shkoi darka te Breshnjevi. Atje ishte edhe Rrapo. Unë mbaj mend çfarë u tha, vetëm në radhitje mund të gaboj.Mehmet Shehu: Rëndësi ka çfarë u bisedua, jo radhitja.Liri Belishova: Në fillim foli Breshnjevi. Pas tij foli Haxhiu. Disa herë u ngrit dhe foli Kozllovi. Ai tha se gjendja ndërkombëtare është mjaft e ndërlikuar. Pastaj foli për kinezët, tha se pikëpamjet e tyre dhe rruga që ndjekin ata është jashtëzakonisht e gabuar dhe i ra me grusht tavolinës. Të shtrohen këto gjëra prapa kurrizit të partisë tonë, të bisedohet me delegacione të partive të tjera nuk është aspak e mirë, po neve të gjithë erdhën dhe na thanë...Çështja kryesore është ajo e luftës dhe e paqes, raporti i forcave në botë ka ndryshuar shumë, tha ai, po këtë shokët kinezë nuk e çmojnë. Megjithatë rreziku i luftës mbetet. Askush nuk thotë se imperialistët nuk janë grabitqarë, po sot ekziston edhe mundësia e evitimit të luftërave, megjithëse luftë mund të ketë. Lenini ka thënë, vijoi Kozllovi, se ekziston marksizmi krijonjës, po ekziston edhe dogmatizmi dhe Stalini ka qenë për marksizmin krijonjës. Forcat tona janë shumë të mëdha dhe kjo i frenon imperialistët, prandaj sot ekziston mundësia e evitimit të luftërave, po jo se ka ndryshuar natyra e imperializmit. Shokët kinezë janë për një politikë të ashpër që të çon në luftëra... Një luftë tani do të bënte të shkatërroheshin qendrat kryesore të qytetërimit, Parisi, Londra, Moska...Mehmet Shehu: Nuk është kështu. Mao ka thënë se ne nuk jemi për luftë se ajo ka pasoja të tmerrshme, po në rast se e shpërthejnë imperialistët nuk do të vriteshin të tërë, por gjysma e popullsisë...Liri Belishova: Lufta do të bënte të shkatërroheshin Parisi, Londra, Nju Jorku. Shqipëria vetëm një bombë donte, tha ai... Kinezët thanë për ne se nuk jemi vigjilentë. Kjo nuk është aspak e vërtetë. Ne jemi shumë të fortë...Vetëm me një raketë mund ta bëjmë hi Nju Jorkun dhe Uashingtonin...Janë kinezët ata që nuk janë vigjilentë, se furnizimin e ushtrisë e kanë vënë në vend të 8 dhe të 10. Janë ata që thonë se imperializmi është një “tigër prej letre”...Enver Hoxha: Duke thënë këtë do të thotë se ata nuk e nënvleftësojnë aspak forcën e kampit socialist.Liri Belishova: Pastaj fjalën e solli për mbledhjen e Bukureshtit se ajo u zhvillua në një nivel jashtëzakonisht të mirë, se të gjithë ishin solidarizuar me BS dhe dënuan qëndrimin e mbajtur nga shokët kinezë. Atje, tha ai, folën shumë mirë Gomulka, Kadari, Ulbrihti etj. Po ne nuk na pëlqeu qëndrimi i përfaqësuesit të partisë tuaj, ai kishte thënë se këto janë çështje që kanë lindur në mes dy partive, prandaj në këtë rrugë duhet të zgjidhen. Kjo nuk është e drejtë, këto janë çështje të marksizëm-leninizmit, të deklaratës së Moskës, të vijës që ndjekin të gjitha partitë e tjera, prandaj këto çështje të rëndësishme nuk mund të zgjidhen vetëm midis dy partive...Unë e mbaj mend shumë mirë fjalën e shokut Enver në Moskë kur ka thënë se populli shqiptar është 201 milionë bashkë me Bashkimin Sovjetik. (këtë gjë ai e tha përsëri në një rast tjetër). Po sidoqoftë, kjo është puna juaj të jeni 201, apo 601 milionë. Këtë unë bëra sikur nuk e dëgjova.vijon nesër

“Haxhi Lleshit, veç fjalimeve, duhej t’i përgatisja edhe dollitë”
“Ajo ishte një situatë kritike dhe në çdo rast duhej të ballafaqoheshim me të papritura që vinin në diskutim gjëra parimore”. Ndërkohë që Liri Belishova shpjegohet përpara kolegëve se duhej të ishte edhe ndonjë shok tjetër me nivel të lartë politik në përbërje të delegacionit, ajo vë në dukje se prania e Haxhi Lleshit mjaft herë e ka vënë në vështirësi. “Veç fjalimeve, shton ajo, atij duhej t’i përgatisja edhe dollitë gjatë darkave zyrtare”. Qëndrimi i Haxhi Lleshit gjatë takimit me Breshnjevin dhe shkëmbimi i mendimeve për luftën kundër revizionizmit, sipas Belishovës, krijoi një situatë delikate. Një ngjarje pa precedent ishte sidomos reagimi i papritur i Haxhi Lleshit ndaj Firjubinit, të cilit i vuri në dukje faktin që atë e kishin dekoruar jugosllavët(!) Gjithësesi, sipas saj, në delegacionin e Kuvendit Popullor në vendet aziatike, në asnjë rast nuk ndodhi të cenohej vija e PPSH-së. Ndërkaq, duke iu rikthyer tani pas katër dekadash kësaj ngjarjeje, Liri Belishova dyshon edhe për vërtetësinë e procesverbalit të mbledhjes së Byrosë Politike, pasi siç thotë ajo, në mbledhje mbante shënime Haxhi Kroi dhe i zbardhte ato më vonë, sipas shijes së Enverit.


neser do te lexoni
Cila ishte përmbajtja e letrës sekrete që Enver Hoxha i dërgoi Liri Belishovës gjatë kohës që ishte në Pekin dhe pse hezitoi t’i përmbahej asaj
Misteri i deklaratës së papritur të drejtuesve sovjetikë: “Shqiptarët do të jenë pjesë e komunitetit me 201, apo me 601 milionë banorë?!” (me BS apo me Kinën)
Reagimet e Haxhi Lleshit dhe konstatimi i Belishovës, se në mjaft nga ndërhyrjet e tij u vu re paqartësi dhe mungesë e pjekurisë politike. Ndërhyrjet e ashpra të Mehmet Shehut për “shkelje të parimeve”