Belishova, sovjetikëve: “Në jetën e Enverit nuk ka pasur asnjëherë re”

Belishova, sovjetikëve: “Në jetën e Enverit nuk ka pasur asnjëherë re”
“Kozllovi më tha se shqiptarët duhet të qëndrojnë ose me 201 milionëshin tonë, ose me 601 milionëshin e Kinës”

Afrim Imaj / Manjola Bregasi
Ishin momentet e përplasjeve mes dy gjigantëve të komunizmit; Kinës dhe Bashkimit Sovjetik, ndërkohë që Shqipërisë së vogël i duhej të pozicionohej në këtë klimë. Me sa dukej lideri komunist shqiptar kishte nisur të arkitekturonte shkatërrimin e marrëdhënieve me sovjetikët, për të lidhur një miqësi të re me kinezët, duke justifikuar se Bashkimi Sovjetik nuk po mbështeste luftën kundër revizionistëve jugosllavë.
Në mbledhjen e 7 korrikut të vitit 1960, Byroja Politike, duke diskutuar rreth raportit të delegacionit të Kuvendit Popullor në vendet e demokracive popullore të Azisë, do të dialogonte gjatë për “gabimet” dhe “shkeljet” e pjesëtarëve të tij. Në situatën e krijuar, vizita e delegacionit shqiptar do të rezultonte fatale jo vetëm për atë që zhvillohej në një moment delikat për marrëdhëniet në të cilat kishin hyrë vendet komuniste, por më tepër për faktin se, shqiptarët, që teorikisht po përpiqeshin të mos përfshiheshin në këto konflikte të mëdha dhe të qëndronin asnjanës, do të informonin me detaje gjithçka ishte thënë nga kinezët në lidhje me sovjetikët, duke i “hedhur benzinë zjarrit”. Përgjegjëse për këtë, siç e dëshmon edhe letra që Enver Hoxha i dërgon Liri Belishovës, do të ishte pikërisht kjo e fundit dhe Gogo Nushi. Por si do të vijonte më pas qëndrimi i anëtarëve të Byrosë Politike ndaj përfaqësuesve të delegacionit shqiptar dhe në mënyrë të veçantë ndaj Liri Belishovës, që kishte treguar gjithçka tek zyrtarët sovjetikë në Pekin? Në vijim të procesverbalit të mbledhjes, gazeta “Panorama” zbardh anë të panjohura të debateve, diskutimeve dhe replikave, që çuan më pas në mbledhjen e plenumit. Liri Belishova: Përpara se të shkonim për darkë unë thirra Rrapon (Dervishi) dhe i thashë se atje mund të na hapnin muhabete, prandaj të mbante atë qëndrim që do të mbaja edhe unë, pasi në mbledhjen e Bukureshtit Hysniu ka mbajtur këtë qëndrim, prandaj të mbajmë qëndrime të matura. “Mirë”, tha Rrapo..unë u përpoqa të mos futesha në bisedime, prandaj kur erdhi muhabeti për Kinën thashë se kanë vuajtur ata popuj nga imperializmi, se si brenda një nate kanë vdekur dy milionë njerëz nga uria, që prindërit ndërronin fëmijët e njëri-tjetrit dhe i hanin. Kolonizatorët u kishin ndaluar kinezëve të hanin mish dhe oriz. Popullata ishe lakuriq, zhveshur...Pastaj u thashë se çfarë kanë bërë francezët në Vietnam, sa që edhe në 1945 ata shisnin në Vietnam mish njeriu. Kjo është e tmerrshme u thashë...Prandaj popujt e Azisë Kanë një urrejtje shumë të madhe për imperializmin etj. Pastaj ata thoshin shakara, ata një, unë 10. Mendova të bënim kështu sa të kalonte koha.Unë ngrita një dolli përpara se Kosllovi të fliste hapur, fola për përshtypjet nga vendet e Azisë, për ndihmën e madhe që u jep atyre Bashkimi Sovjetik, që ka luftuar edhe për çlirimin e tyre dhe për ndihmën e madhe që po u jep tani këtyre vendeve... Theksova përpjekjet e mëdha të jugosllavëve për të ndarë partinë dhe popullin tonë nga Bashkimi Sovjetik, se i gjithë qëllimi i tyre ishte të godisnin shokun Enver, po autoriteti i tij ishte aq i madh, saqë ata nuk guxuan të bënin dot gjë kundër tij, prandaj filluan me Nako Spiron.. U thashë se si edhe unë në atë kohë u përjashtova nga partia. “Po pse të përjashtuan”, më pyeti Kusllovi. Se nuk isha dakord me rrugën revizioniste iu përgjigja dhe ai nuk tha gjë. Kur erdhën letrat e Stalinit e gjithë partia jonë u solidarizua me to dhe nuk shkoi në rrugë të gabuar...Kur unë thashë se jugosllavët janë banditë, Kozllovi ndërhyri dhe tha se nuk duhet folur me gjaknxehtësi. Unë i thashë se banditë kanë qenë dhe janë,...prandaj revizionistët i kemi luftuar dhe do t’i luftojmë dhe në këtë çështje asnjë lëshim nuk bëjmë. Po edhe dogmatizmi duhet luftuar, tha ai dhe pastaj filloi të fliste për mbledhjen e Bukureshtit dhe për Hysninë (Kapo).Enver Hoxha: D.m.th. ai të tha se edhe ju shqiptarët jeni dogmatikë. Ai të thumboi edhe kur të tha ose me 201 milionë, ose me 601 milionë.Rrapo Dervishi: Këtu fjala ishte për kinezët.Liri Belishova: Unë pa u ngritur thashë se ne nuk dimë si është zhvilluar mbledhja e Bukureshtit, po dimë një gjë; Në qoftë se në jetën e Gomulkës ka pasur re, në jetën e Enver Hoxhës nuk ka pasur asnjëherë re. Partia jonë ka qenë dhe është unike në pozitat e marksizëm-leninizmit dhe të miqësisë me BS dhe e tillë do të mbetet gjithnjë. Në këto muhabete ata filluan të thonë “Pa zigzage”, “ta pimë për miqësinë”. Unë bëra sikur nuk kuptova.Enver Hoxha: Ky është provokacion.Liri Belishova: Ne nuk u futëm në bisedime dhe unë thashë se ne nuk dimë si u zhvilluan bisedimet atje. (Në Bukuresht)Enver Hoxha: Pse nuk i the që këto gjëra duhet të zgjidhen në mbledhje?Liri Belishova: U thashë se do të bëhet mbledhja e nëntorit dhe atje do të zgjidhen këto gjëra...Përpara se Kozllovi të fliste hapur për qëndrimin e Hysniut në Bukuresht, tha se në këtë çështje ka dy rrugë, rruga e kongresit të 20 dhe 21 dhe rruga e Kinës. .. Unë i thashë se këto gjëra do të zgjidhen, po jo tha ai, kinezët nuk tërhiqen. Po duhet të bisedohet me ta, i thashë unë. Udhëheqja juaj u mor tri herë me jugosllavët, tri herë shkoi Hrushovi atje, gjithë kjo punë u bë atëherë dhe megjithatë, me ata asgjë nuk u bë, se ata janë të poshtër, shërbëtorë të imperializmit, kurse kinezët janë shokët tanë që luftojnë për komunizmin...Mehmet Shehu: Si ndodhi ajo që pamë në gazetë, se në fjalimin e Haxhiut në aerodrom në Pekin dhe në fjalimin tjetër në mbrëmje nuk thatë asgjë për revizionizmin jugosllav, gjë që shkaktoi të bëhej telegrami i shokut Enver.Liri Belishova: Kur ikëm, i thashë shokut Enver që në aeroport dhe në darkën që do të bëhej mund të mos flisnim për këtë çështje.Enver Hoxha: Për në darkë nuk të kam thënë, vetëm për në aeroport të kam thënë.Liri Belishova: Më ke thënë për të dyja...Enver Hoxha: Po të të kisha thënë, nuk ishte nevoja të kundërshtoja. Për në aeroport po, të kam thënë. Liri Belishova: Ne e morëm me shumë vonesë fjalimin e kinezëve. Sidoqoftë për revizionistët në Kinë ne nuk kemi lënë gjë pa thënë. Po të jetë për ndonjë gjë tjetër po.Enver Hoxha: Nuk është çështja ashtu. Ne menduam se këto ishin bërë protokollare.Liri Belishova: Pastaj unë nuk kisha as kohë për të bërë fjalimet.Enver Hoxha: Po ti vetë deshe të shkoje në këtë delegacion. Liri Belishova: Vetë desha. Të them të drejtën desha të bëja... si të thuash qejf.Mehmet Shehu:...Si e konsideron ti Liri çështjen, që në fjalimin e Kozllovit kur tha ose me 201 milionë, ose me 601 milionë, nuk the asnjë përgjigje?Liri Belishova: Të shikoj...Mehmet Shehu: Ti bashkë me Gogon vendosët t’u thoshit shokëve sovjetikë të gjitha ato që u thanë shokët kinezë dhe e zbatuat atë që menduat. Do të ishte e drejtë që edhe shokëve kinezë t’u thoshim ato që na thonë shokët sovjetikë për ta? A nuk është ky veprim sikur t’i hedhësh benzinë zjarrit?Rrapo Dervishi: Në drekën që dhanë sovjetikët kemi qenë në pozita shumë të vështira...Kur folën për Hysninë nuk e kuptova mirë çfarë thanë, dhe kur thanë se nuk jemi të kënaqur prej tij, mua më dogji, po prapë nuk kuptoja mirë çfarë thoshin. Mirëpo unë këtu e dija se këtu nuk ishte çështja e Hysniut, pas tij ishte Byroja Politike e KQ të partisë sonë.Memet Shehu: Kur shprehej kjo pakënaqësi kundër Hysniut, u ngrit ndonjëri nga ju e të thoshte atje se ne jemi plotësisht dakord me qëndrimin që ka mbajtur Hysniu, sepse ky është qëndrimi i Byrosë Politike. Kjo ka rëndësi të madhe për ne.Rrapo Dervishi: Qëndrimi ynë duhej të ishte i tillë, si qëndrimi që ata mbajtën kundër nesh...Shprehjen o me 201 milionë, ose me 601 milionë unë nuk e kuptova, sepse as që isha në dijeni të këtyre gjërave. Vetëm Nesti tha atje 901 milionë. Në aeroplan i thashë Lirisë se ajo drekë ishte për faqe të zezë...Kozllovi ngriti një shëndet për shokun Enver në fund të darkës. Këtu ai tha se sikur u plak shoku Enver, sikur ai ishte i sëmurë, ashtu si e kuptova unë, pastaj tha se nga mosha ne jemi vërsnikë.Enver Hoxha: Të gjithë mund të gabojmë në ndonjë situatë. Ti nuk e dije, po ti je anëtar i Byrosë Politike dhe kur ai tjetri ju thotë ose me 601 milionë, ose me 201 milionë, ose kur ju foli kundër Hysniut, ju duhej të reagonit. Pastaj ju duhej të realizonit çështjen që vija jonë është lufta e pamëshirshme kundër revizionistëve jugosllavë, po sovjetikët e bëjnë këtë? Jo. Ne luftojmë për të demaskuar deri në fund imperialistët, se ata janë armiku kryesor i yni dhe duhet të jemi vigjilentë kundra tyre. Ne jemi dhe kemi luftuar për paqen, për bashkekzistencën paqësore, po nga akuzat që i bëhen Kinës na thuhet edhe neve, kjo pavarësisht se çfarë u bë në Bukuresht...Rrapo Dervishi: E kuptoj tani dhe këtë e them jo për sentimentalizëm, ose se jam shqiptar.Enver Hoxha: Si anëtar i Byrosë Politike duhet të kuptosh esencën e këtij qëndrimi që kemi mbajtur ne. Se shiko çfarë bëjnë sovjetikët, kapin nga një llaf, ose shprehje dhe menjëherë e nxjerrin teori, po ne nuk duhet të kemi frikë. Ata mund të na thonë pse na kritikoni, ju jeni kundra BS dhe në fakt kështu ju thanë gjatë drekës, ose me ne, ose me kinezët. Rrapo Dervishi: Unë e kuptoj rëndësinë e këtyre gjërave...Liri Belishona: Tani si e konsideroj unë atë që ua thashë shokëve sovjetikë atë që dëgjuam nga shokët kinezë? Unë u nisa nga ajo që ne sovjetikët i konsiderojmë gjithçka, po tani e kuptoj që është gabim ajo që bëra.. që kur mora letrën e shokut Enver i thashë se kjo ngjarje u bë mësim për mua, d.m.th. që asnjë gjë nuk duhet bërë pa pyetur partinë. Për këtë gabim unë nuk kam fjetur gjashtë ditë me radhë në Pekin, po ne shokë u gjendëm në një situatë të vështirë. Aty nuk ishte vetëm çështja e jugosllavëve që ne dinim të mbanim qëndrim të prerë, këtu ngrihej tërë politika e BS dhe kur më thanë që ambasadori sovjetik nuk do të vijë as në mbrëmje dhe as në aeroport, unë u trondita shumë.Mehmet Shehu: E pse të të trondiste mosardhja e ambasadorit?Liri Belishova: Pranoj që kam bërë gabim, nuk është rrugë e drejtë ajo që kam ndjekur dhe për sa i përket asaj që them se u këshillova edhe me Gogon (Nushin) për qëndrimin që mbajta, nuk dua të ndajë përgjegjësinë me të.Gogo Nushi: Unë ia kam thënë Byrosë Politike.Liri Belishova: Po të tërë po flisnin për sovjetikët, unë të bëja ndryshe. Nuk isha e zonja të mendoja ndryshe. Unë nuk u thashë atyre ditën e parë, por minutën e fundit, kur të nesërmen do të iknim, sepse hezitoja shumë.Mehmet Shehu: Të kishe bërë telegram kur hezitoje dhe të prisje përgjigje, ose të ishe kthyer përsëri dhe të mos niseshe pa e sqaruar me ne këtë çështje. Thuaje copë e bëra, se është gabim dhe copë. Liri Belishova: Çdo njeri ka të drejtë të shpjegojë edhe rrethanat kur i kërkohen sqarime dhe rrethanat këto ishin...Enver Hoxha: E kupton mirë çështjen pse nuk duhej thënë sovjetikëve?Liri Belishova: Se kështu nuk është rruga si duhej vepruar.Enver Hoxha: Kështu si bëre ti është si t’i hedhës benzinë zjarrit. Ne shokëve sovjetikë ua kemi thënë të tëra gjërat, po për çështje që janë tonat.Liri Belishova: Partinë e BS unë nuk e vë në një rang me partinë kineze. BS është koka jonë, prandaj edhe i thashë se çështja kishte të bënte me BS. Enver Hoxha: Nuk shtrohet çështja se me cilën parti ne jemi më afër me atë të BS, apo atë të Kinës. Ne na ka rritur dhe edukuar në këtë rrugë Partia Komuniste e BS, por kur ka njerëz që shkelin këtë rrugë marksiste-leniniste, ne jemi kurdoherë me PK të BS, po njerëz të tillë që e shkelin marksizëm-leninizmin ne nuk jemi dakord, kushdo qofshin ata. Prandaj këtu ka shkelje, ka gabime nga të dyja anët. Prandaj bezinë zjarrit nuk duhej hedhur.Liri Belishova: E drejtë është, përse të flisja unë për këtë çështje. Partia ka Byro Politike, ka sekretar të parë...Enver Hoxha: Ne këtu do të gjykojmë çështjen, edhe si gjykojnë kinezët edhe si gjykojnë sovjetikët dhe do të mbanim qëndrimin tonë të menduar mirë. Atij që ka të drejtë do t’i themi se jemi me të.Liri Belishova: Megjithatë, pas takimit me të ngarkuarin me punë të BS në Pekin ne takuam edhe shumë shokë të tjerë sovjetikë dhe askujt nuk i thamë asnjë gjysmë fjale për këto çështje...(vijon nesër)

neser do te lexoni
Qëndrimi i ashpër i Enver Hoxhës, Mehmet Shehut dhe Ramiz Alisë përballë Liri Belishovës në vijim të mbledhjes së KQ. Si e kujton pas 46 vitesh debatin e kësaj mbledhjeje Rrapo Dervishi, njëri prej protagonistëve të saj.
Çfarë kishin thënë kinezët për Hysni Kapon, qëndrimin dhe fjalën e tij në mbledhjen e Bukureshtit? Mbrojtja e Liri Belishovës rreth bisedave me sovjetikët, duke u shprehur se "ata ishin përfaqësuesit e PK të BS. Unë nuk mundesha të futesha në luftë me ta".
Pozicionimi i Enver Hoxhës në mosmarrëveshjet midis Partisë Komuniste të Kinës dhe asaj të BS: "Të mos trembemi aspak nga formulat, se Hrushovi përdor shumë formula për të gënjyer njerëzit. Ai mund të thotë, si nuk ju interesojnë juve shqiptarëve këto gjëra?"

Letra e Enver Hoxhës dërguar Liri Belishovës në Pekin“Nuk duhet t’ju rritet mendja nga lëvdatat që ju bëjnë sovjetikët”
Gjatë ditëve të qëndrimit të delegacionit shqiptar në vendet e Azisë, Enver Hoxha i dërgoi një letër Liri Belishovës, në të cilën i tregon shkurtimisht qëndrimin që duhet të mbajë në lidhje me mosmarrëveshjet që kishin lindur mes Bashkimit Sovjetik dhe Kinës. Gazeta “Panorama” ka mundur të sigurojë faksimilen e saj. Ja çfarë shkruhet në të...
E dashura shoqe Liri, Sigurisht ju jeni shumë të lodhur për këtë punë të madhe. Kur të ktheheni do të na tregoni. Të shkruaj këtë letër të vogël për me pas kujdes, mos të prononcohesh për mosmarrëveshjet që ekzistojnë në mes Bashkimit Sovjetik dhe Kinës, për arsye se Byroja Politike e jonë ka gjykuar se kështu si po zhvillohet ky konflikt nga të dy palët nuk është i rregullt dhe në rrugë të drejtë. Eshtë vendosur nga të gjitha partitë tona të kampit, që këto çështje të bisedohen në një mbledhje të afërt që do të caktohet më vonë. Kjo është rruga e drejtë dhe pra në këtë mbledhje do të shfaqim mendim. Kush të të pyesë, ti thuaji se këto mosmarrëveshje janë të dëmshme dhe të rrezikshme për çështjen tonë. Duhet të zgjidhen mes dy partive në rrugë marksiste-leniniste. Dhe tash që është vendosur të bëhet mbledhja e PK dhe Punëtore të kampit tonë atje do të zgjidhen një herë e mirë. Partia jonë do të mbajë si kurdoherë qëndrim parimor marksist-leninist. Në Moskë edhe në Bukuresht ku informohen nga ana e sovjetikëve, të gjithë njerëzit që kanë vajtur në kongresin rumun për mosmarrëveshjet që ata kanë me kinezët, figuron edhe ti e Gogo në radhët e atyre që keni informuar sovjetikët se çfarë ju kanë thënë kinezët. Informatat që ju keni dhënë, sigurisht u kanë ardhur mirë sovjetikëve dhe ju mburrin me të madhe duke e quajtur gjestin tuaj “heroik”, “parimor”, etj. të tilla. Natyrisht nuk duhet t’ju rritet mendja nga këto lëvdata. Byroja Politike mendon (që kur na dërgove letrën dhe informacionin) se si ti dhe Gogo keni bërë gabim të rëndë për sa i përket çështjes së informacionit. Nuk duhej informuar pa marrë aprovimin e qendrës. Dhe e dyta, për arsye se ndonjë gjë të re sovjetikëve nuk u thoshit. Ato s’ishin çështje të partisë sonë, e cila për çështjet e saj s’ka pasur dhe s’ka asnjë të fshehtë për Partinë Komuniste të Bashkimit Sovjetik. Dhe e treta, si kundër që e di mendimin tonë që këto mosmarrëveshje ju vënë mes sovjetikëve dhe kinezëve, duhesh dhe duhet të zgjidhen në rrugë dhe në formë partie dhe jo vesh më vesh dhe me t’i thënë njëri-tjetrit. Jashtë rrugës së partisë për këto çështje, partia jonë nuk duhet të marrë pjesë. Prandaj të shkruaj këtë letër që të kesh kujdes. Për sa të shkruaj janë absolutisht vetëm për ty. Të fala dhe përqafime, Enveri23 qershor 1960

© 2003 Gazeta Panorama