e hënë, tetor 09, 2006

Zbardhet procesverbali i mbledhjes së byrosë në ‘60



Zbardhet procesverbali i mbledhjes së byrosë në ‘60

Enver Hoxha në ‘60: Liri Belishova shiti kinezët te Rusia



Afrim Imaj / Manjola Bregasi



Teksa lidershipi komunist projektonte në Tiranë strategjinë e divorcit me Partinë Komuniste të BS, që do të finalizohej në nëntorin e vitit 1960, një vizitë zyrtare e nivelit të lartë e udhëheqjes shqiptare në vendet ish-socialiste verën e këtij viti, do të bëhej prologu i zhvillimeve të bujshme, që do ta rreshtonin Shqipërinë përkrah vendeve që do të kundërshtonin politikën e Hrushovit dhe të partisë më të madhe të kampit socialist.
Delegacioni shqiptar, i kryesuar nga Haxhi Lleshi, ish-presidenti i vendit dhe Liri Belishova, ish-sekretare e KQ të PPSH-së, gjatë rrugëtimit nga Moska, Pekini, Shangai, për të vazhduar më tej në Kore, Vietnam, Mongoli dhe në disa vende të tjera të demokracive popullore të Azisë, do të bëhej dëshmitar i kontradiktave që kishin lindur rishtaz në gjirin e partive komuniste. Në fakt, një pjesë e këtyre mosmarrëveshjeve ishin konturuar në mbledhjen e partive punëtore e komuniste, që ishin mbajtur pak kohë më parë në Bukuresht, ku udhëheqja shqiptare, nëpërmjet përfaqësuesit të saj, Hysni Kapo, kishte bërë prezente qëndrimet për mjaft çështje që binin ndesh me politikën e Hrushovit dhe të Moskës. Në këtë mjedis ku ishin shfaqur krisjet e para, sidomos në marrëdhëniet midis Kinës dhe BS, liderët shqiptarë që vizituan së fundi vendet e demokracive popullore jo vetëm që nuk mundën të orientohen drejt, por, siç del nga zbardhja e procesverbalit të mbledhjes së Byrosë Politike, ku u analizua veprimtaria e këtij delegacioni, herë pas here do të binin në kurthin e situatave të papritura të ngritura nga homologët vendas, duke thënë deklarata të papërgjegjshme e herë-herë madje edhe qesharake. Inferioriteti politik dhe paaftësia për të argumentuar qëndrimet e udhëheqjes së Tiranës do të krijonte një situatë kaosi në qëndrimet e tyre gjatë takimeve zyrtare. Më shumë se kaq, njëanshmëria në trajtimin e mosmarrëveshjeve do t’i bënte drejtuesit e delegacionit shqiptar të hapeshin “pa doganë” përpara krerëve të Partisë Komuniste të BS, duke informuar tek ata për çdo gjë që kishin mësuar gjatë takimeve me drejtuesit kinezë, të cilët kishin filluar tashmë t’i shprehnin haptaz mosmarrëveshjet dhe vërejtjet e tyre për Partinë Komuniste më të madhe. Liri Belishova, që përfaqësonte në delegacion udhëheqjen e Partisë, në këtë qëndrim nuk do të merrte parasysh as këshillat që i kishte çuar ato ditë nga Tirana Enver Hoxha. Njëherazi me kthimin e delegacionit zyrtar nga vizita në vendet e demokracive popullore, Byroja Politike, që e kishte ndjekur me shumë vëmendje veprimtarinë e tij, bëri një mbledhje urgjente, ku dëgjoi një raport të zgjeruar të përgatitur nga Liri Belishova për problemet që dolën gjatë takimeve me krerët e partive komuniste të vendeve të demokracive popullore. Eshtë një nga mbledhjet me dialogë të ashpër midis krerëve komunistë dhe përfaqësuesve të delegacionit, që siç u konkludua në fund, kishte deformuar vijën e partisë, duke çuar te drejtuesit sovjetikë problemet e ngritura nga udhëheqësit kinezë dhe duke shkelur mjaft nga parimet e lëvizjes marksiste-leniniste.Gazeta “Panorama” ka mundur të sigurojë procesverbalin e kësaj mbledhjeje dhe për herë të parë bën të njohur për opinionin publik debatet e zhvilluara në të, ku u kristalizua profili i një grupi antiparti, siç do të cilësohej më vonë, i kryesuar nga Liri Belishova, e cila “kishte shitur interesat e partisë dhe çështjen e rëndësishme të marksizëm-leninizmit gjatë takimeve me kolegët e vendeve socialiste”. Njohja e drejtuesve sovjetikë me qëndrimet dhe vërejtjet e udhëheqësve kinezë për ta u vlerësua një gabim i rëndë i Liri Belishovës, duke u thelluar madje më tej në “prapavijën” e këtij gabimi.Po si rrodhi më tej debati në Byronë Politike? Si u përpoqën të shfajësohen anëtarët e tjerë të delegacionit, duke ia faturuar këtë vetëm Belishovës? Cili ishte qëndrimi i Enverit ndaj justifikimeve të Lirisë? Pse u shty diskutimi për në plenumin që do të bëhej enkas për këto probleme? Si procedoi pas kësaj udhëheqja e lartë e partisë ndaj liderëve që kishin shkelur “vijën marksiste-leniniste” gjatë takimeve me krerët komunistë të vendeve të demokracive popullore?
PROCESVERBALI mbledhjes së Byrosë Politike të KQ të PPSH të datës 7.7.1960Rendi i ditës1.Raport i shokut Hysni Kapo mbi punën e delegacionit të PPSH që mori pjesë në mbledhjen e partive punëtore e komuniste të Bukureshtit.2.Raport i shoqes Liri Belishova mbi udhëtimin e delegacionit të Kuvendit Popullor të RPSH në vendet e demokracive popullore të Azisë.3.Mbi qëndrimin e ambasadorit sovjetik, Zamçevski dhe ambasadorit bullgar, Atanasov, në Semska Mitrovica e Serbisë, në një miting të mbajtur nga revizionisti i regjur, Aleksandër Rankoviç.4.Informacion i shokut Enver Hoxha, mbi incidentet e ndodhura në ambasadën e Republikës Popullore të Shqipërisë në Varshavë.5.Mbi problemin e bukës.Në këtë mbledhje mungojnë shokët: Rita Marko, që ndodhet me pushime dhe shoku Manush Myftiu, që ndodhet në Çekosllovaki.
ZHVILLIMI I MBLEDHJES Mbledhjen e hapi dhe e drejtoi sekretari i parë i KQ të PPSH, shoku Enver Hoxha Raport i shoqes, Liri Belishova, mbi udhëtimin e delegacionit të Kuvendit Popullor të RPSH në vendet e demokracive popullore të Azisë.Në raportin që mbajti Liri Belishova në Byronë Politike në datën 7 korrik 1960, informoi me detaje për veprimtarinë e delegacionit të Kuvendit Popullor të kryesuar nga presidenti Haxhi Lleshi në vendet e demokracive popullore të Azisë. Pas konsideratave shumë të mira nga pritjet në Kinë, Vietnam, Kore dhe Mongoli, gjatë raportit të Liri Belishovës përmenden edhe mbresat nga takimet në kthim me udhëheqësit sovjetikë...“Me siguri është për t’u theksuar se në Kinë, Vietnam dhe Mongoli shokët i drejtoheshin Haxhiut (Lleshit) dhe mua me fjalët “I dashuri shoku Haxhi, e dashura shoqja Liri Belishova, vizita juaj ka rëndësi të madhe” dhe vazhdonin të na vinin të dyve në krye të tavolinave. Kurse në Kore nuk vepruan kështu. Kudo edhe atje mua më vunë në krye, po në fjalimet nuk ma përmendën fare emrin...Haxhiu në përgjithësi ka punuar mirë, po nuk i jepet fare. Përveç kësaj na bëri edhe ca gjëra jo të mira. P.sh. kur bisedonim ne me Breshnjevin, të gjithë më drejtoheshin mua. I pari foli Breshnjevi, pastaj Haxhiu, foli mirë, pa letër. Mirëpo pastaj tha se partia jonë ka luftuar kundër revizionizmit, jo se ne jemi më të mençur se ju, por se e mbrojmë më me konseguencë marksizëm-leninizmin...Natyrisht atyre u erdhi shumë rëndë nga një gjë e tillë. Kjo më detyroi të ndërhyja unë dhe t’u them se përkthyesi ynë përkthen mirë, por nganjëherë edhe gabon, fillova ta ndreq atë që tha Haxhiu dhe të them se ne revizionizmin e luftojmë se ata na kanë bërë 500 poshtërsira. Pastaj Haxhiu i tha Firjubinit që ty të kanë dekoruar jugosllavët, prandaj edhe kjo m’u duk e pamatur nga ana e Haxhiut...Mehmet Shehu: Këtë e ke bërë mirë që e ke thënë. Liri Belishova: Në Vietnam, Haxhiu u tha shokëve vietnamezë se ne as marrëdhënie shtetërore nuk kemi me jugosllavët. Shokët vietnamezë nuk e dinin mirë këtë çështje. Kjo më bëri t’i them Haxhiut që të bënte kujdes kur fliste se keqinterpretohen gjërat...Haxhiu bëri edhe një gjë tjetër që nuk më pëlqeu. Në një darkë kur kinezët na thanë se ju nuk u kanë çliruar sovjetikët, po kanë qenë faktorët e brendshëm që kanë ndihmuar për çlirimin tuaj dhe këta faktorë kanë shumë rëndësi thanë ata. Unë ndërhyra menjëherë dhe thashë se është e vërtetë që nuk ka qenë ushtria sovjetike në vendin tonë, po ne çmojmë se pa Bashkimin Sovjetik Shqipëria nuk mund të çlirohej, pa këtë ndihmë as sot vendi ynë nuk mund të ndërtonte socializmin...Në vajtje, duke kaluar në Moskë, shokët sovjetikë nuk më thanë asnjë fjalë, folën vetëm për miqësinë midis dy vendeve tona.(është fjala për divergjencat midis kinës dhe Bashkimit Sovjetik që sa kishin filluar të shpalleshin)...Në bisedime me shokët kinezë u tregova shumë vigjilente. Megjithatë, Liu Shiao Ciu bëri aludime të hapura për këto çështje, disa herë më tha mua se të dyja partitë tona janë unanime për të gjitha çështjet. Unë ju përgjigja se në përgjithësi janë dakord të dyja partitë tona, se miqësia jonë është e pathyeshme, me Bashkimin Sovjetik në krye etj. Mirëpo Liu Shiao Ciu disa herë m’u drejtua direkt mua, duke më thënë se Shqipërinë ju e keni çliruar vetë, po unë ju përgjigja se pa Bashkimin Sovjetik ne nuk mund të kemi jetë(!)...Një herë Liu Shiao Ciu më tha se ne e përkrahim politikën e drejtë të jashtme të Bashkimit Sovjetik, po politikën e padrejtë të Bashkimit Sovjetik, ju e përkrahni, më tha pastaj, do ta mbështesni? Unë i thashë se ne as e mendojmë që Bashkimi Sovjetik të ketë një politikë jo të drejtë, po ai vazhdoi të thoshte ato që kishte për të thënë.Tani të shohim çështjen pse ua thamë këto zyrtarëve sovjetikë në Pekin.Me siguri që bëmë gabim që ua thamë pa pyetur partinë tonë...Shkaku i parë i këtij gabimi është se unë u trondita kur mora vesh gjithë këto gjëra që po diskutoheshin në sindikata, këtu ishte çështja e Bashkimit Sovjetik prandaj u trondita shumë.Pastaj mua më tronditi edhe taktika e shokëve kinezë, e cila më duket se është e dënueshme...Unë nuk dija çfarë kishte thënë në dolli Hrushovi në shkurt, po nuk është e drejtë që pasi gaboi ai të gaboj edhe unë.Më bëri përshtypje që këto gjëra të mëdha të partive tona të shtoheshin në sy të jugosllavëve...Këtë taktikë unë e quajta të dënueshme. Pastaj pse të mos më thërrisnin vetëm mua shokët kinezë, po m’i thanë gjithë këto gjëra në sy të 20 përkthyesve të Haxhi Lleshit, të Lefter Gogës dhe Vasil Nathanailit dhe të tjerëve.Kur u takova me drejtorin e propagandës të Partisë Komuniste kineze, ai më foli kundra gjithë eksperiencës sovjetike. Ai fliste haptazi se sovjetikët janë dogmatikë...Tani pse u thashë sovjetikëve unë?Kinezët mosmarrëveshjet me rusët i shtruan edhe në mbrëmjen që bënë me shefat komunistë të delegacioneve të sindikatave. Veç kësaj, kur delegacioni shqiptar hyri në zyrat e Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Kineze, u pa nga të gjithë, atje kishte edhe shumë përkthenjës. Prandaj mendova që shokët sovjetik që ndodhen në Kinë do ta kenë marrë vesh patjetër vajtjen tonë në K.Q. të Partisë Komuniste kineze. Të gjithë po i informojnë sovjetikët, mendova unë, vetëm unë nuk i kam informuar, prandaj po të mos ua them do t’u bëjë përshtypje dhe do të kujtojnë se ne jemi dakord me kinezët.Para se të bëja këtë hap, bisedova edhe me Gogon (Nushin), sado që e mora vet përgjegjësinë për këtë çështje dhe Gogo ishte dakord...Këshilltari i ambasadës sovjetike na tha se nuk i dinin këto gjëra se kinezët nuk ua kishin shtruar...Gogo Nushi: Në bisedime ti the se ishte parashikuar edhe komunikatë,po atë e lëmë.Liri Belishova: Mundet, po ne biseduam për komunikatën. Për atë që thuhet se Liria ka qënë në mbledhjen e Byrosë Politike kur është folur për bisedimet që ka bërë shoku Enver me Mikojanin, unë nuk di që në mbledhjen e Byrosë Politike të jenë shtruar këto probleme.Haki Toska: Në byronë politike është thënë që në Bashkim Sovjetik na kanë thënë se ekzistojnë mosmarrëveshje midis Bashkimit Sovjetik dhe Kinës...Liri Belishova: Në takimin me Mao Ce Dunin, ai nuk na foli për asgjë nga këto mosmarrëveshje që na vunë në dukje shokët e tjerë kinezë...Pastaj tha, ne nuk na pranojnë në OKB, amerikanët na i mbajnë Tajvanin etj., dhe na foli edhe për ndihmën e Bashkimit Sovjetik...Gjatë takimit me sekretarin e parë të Partisë së Shangait ai më tha që të gjithë jemi të interesuar që uniteti i kampit tonë të mos dëmtohet në luftën kundër imperializmit. I thoni partisë tuaj, më tha ai, se ne nuk ndahemi kurrë nga Bashkimi Sovjetik. Nga 10 gishtat që kemi 9 na bashkojnë me Bashkimin Sovjetik, vetëm një kemi kundër, po ky që kemi përmban probleme shumë të mëdha e serioze. Prandaj është e domosdoshme që ato t’i diskutojmë..Harrova t’ju them, në fund, kur shtruam darkën nga ana jonë, unë i thashë Liu Shiao Ciut se situata është shumë e rëndë, po ju mos e interpretoni qëndrimin tim se unë nuk jam e autorizuar për bisedime...Të më besoni, i thashë, jam shumë e preokupuar për këtë gjendje që është duke u krijuar dhe që ka të bëjë me unitetin midis vendeve tona. Ke të drejtë më tha ai, po nuk jemi ne që i kemi bërë këto gjëra. Në mbledhjen e shkurtit që u bë për problemin e bujqësisë, ishte Hrushovi që ngriti një dolli, kur bëri aluzion kundër partisë sonë.Enver Hoxha: Dhe Mikojani bisedonte vesh më vesh.Liri Belishova: Këtë unë nuk e di, po kjo rrugë them se nuk është e drejtë. Kështu i thashë unë...Sa erdhëm në Moskë, na priti Posjellovi... Tani, si shkoi darka te Breshnjevi. Atje ishte edhe Rrapo. Unë mbaj mend çfarë u tha, vetëm në radhitje mund të gaboj.Mehmet Shehu: Rëndësi ka çfarë u bisedua, jo radhitja.Liri Belishova: Në fillim foli Breshnjevi. Pas tij foli Haxhiu. Disa herë u ngrit dhe foli Kozllovi. Ai tha se gjendja ndërkombëtare është mjaft e ndërlikuar. Pastaj foli për kinezët, tha se pikëpamjet e tyre dhe rruga që ndjekin ata është jashtëzakonisht e gabuar dhe i ra me grusht tavolinës. Të shtrohen këto gjëra prapa kurrizit të partisë tonë, të bisedohet me delegacione të partive të tjera nuk është aspak e mirë, po neve të gjithë erdhën dhe na thanë...Çështja kryesore është ajo e luftës dhe e paqes, raporti i forcave në botë ka ndryshuar shumë, tha ai, po këtë shokët kinezë nuk e çmojnë. Megjithatë rreziku i luftës mbetet. Askush nuk thotë se imperialistët nuk janë grabitqarë, po sot ekziston edhe mundësia e evitimit të luftërave, megjithëse luftë mund të ketë. Lenini ka thënë, vijoi Kozllovi, se ekziston marksizmi krijonjës, po ekziston edhe dogmatizmi dhe Stalini ka qenë për marksizmin krijonjës. Forcat tona janë shumë të mëdha dhe kjo i frenon imperialistët, prandaj sot ekziston mundësia e evitimit të luftërave, po jo se ka ndryshuar natyra e imperializmit. Shokët kinezë janë për një politikë të ashpër që të çon në luftëra... Një luftë tani do të bënte të shkatërroheshin qendrat kryesore të qytetërimit, Parisi, Londra, Moska...Mehmet Shehu: Nuk është kështu. Mao ka thënë se ne nuk jemi për luftë se ajo ka pasoja të tmerrshme, po në rast se e shpërthejnë imperialistët nuk do të vriteshin të tërë, por gjysma e popullsisë...Liri Belishova: Lufta do të bënte të shkatërroheshin Parisi, Londra, Nju Jorku. Shqipëria vetëm një bombë donte, tha ai... Kinezët thanë për ne se nuk jemi vigjilentë. Kjo nuk është aspak e vërtetë. Ne jemi shumë të fortë...Vetëm me një raketë mund ta bëjmë hi Nju Jorkun dhe Uashingtonin...Janë kinezët ata që nuk janë vigjilentë, se furnizimin e ushtrisë e kanë vënë në vend të 8 dhe të 10. Janë ata që thonë se imperializmi është një “tigër prej letre”...Enver Hoxha: Duke thënë këtë do të thotë se ata nuk e nënvleftësojnë aspak forcën e kampit socialist.Liri Belishova: Pastaj fjalën e solli për mbledhjen e Bukureshtit se ajo u zhvillua në një nivel jashtëzakonisht të mirë, se të gjithë ishin solidarizuar me BS dhe dënuan qëndrimin e mbajtur nga shokët kinezë. Atje, tha ai, folën shumë mirë Gomulka, Kadari, Ulbrihti etj. Po ne nuk na pëlqeu qëndrimi i përfaqësuesit të partisë tuaj, ai kishte thënë se këto janë çështje që kanë lindur në mes dy partive, prandaj në këtë rrugë duhet të zgjidhen. Kjo nuk është e drejtë, këto janë çështje të marksizëm-leninizmit, të deklaratës së Moskës, të vijës që ndjekin të gjitha partitë e tjera, prandaj këto çështje të rëndësishme nuk mund të zgjidhen vetëm midis dy partive...Unë e mbaj mend shumë mirë fjalën e shokut Enver në Moskë kur ka thënë se populli shqiptar është 201 milionë bashkë me Bashkimin Sovjetik. (këtë gjë ai e tha përsëri në një rast tjetër). Po sidoqoftë, kjo është puna juaj të jeni 201, apo 601 milionë. Këtë unë bëra sikur nuk e dëgjova.vijon nesër

“Haxhi Lleshit, veç fjalimeve, duhej t’i përgatisja edhe dollitë”
“Ajo ishte një situatë kritike dhe në çdo rast duhej të ballafaqoheshim me të papritura që vinin në diskutim gjëra parimore”. Ndërkohë që Liri Belishova shpjegohet përpara kolegëve se duhej të ishte edhe ndonjë shok tjetër me nivel të lartë politik në përbërje të delegacionit, ajo vë në dukje se prania e Haxhi Lleshit mjaft herë e ka vënë në vështirësi. “Veç fjalimeve, shton ajo, atij duhej t’i përgatisja edhe dollitë gjatë darkave zyrtare”. Qëndrimi i Haxhi Lleshit gjatë takimit me Breshnjevin dhe shkëmbimi i mendimeve për luftën kundër revizionizmit, sipas Belishovës, krijoi një situatë delikate. Një ngjarje pa precedent ishte sidomos reagimi i papritur i Haxhi Lleshit ndaj Firjubinit, të cilit i vuri në dukje faktin që atë e kishin dekoruar jugosllavët(!) Gjithësesi, sipas saj, në delegacionin e Kuvendit Popullor në vendet aziatike, në asnjë rast nuk ndodhi të cenohej vija e PPSH-së. Ndërkaq, duke iu rikthyer tani pas katër dekadash kësaj ngjarjeje, Liri Belishova dyshon edhe për vërtetësinë e procesverbalit të mbledhjes së Byrosë Politike, pasi siç thotë ajo, në mbledhje mbante shënime Haxhi Kroi dhe i zbardhte ato më vonë, sipas shijes së Enverit.


neser do te lexoni
Cila ishte përmbajtja e letrës sekrete që Enver Hoxha i dërgoi Liri Belishovës gjatë kohës që ishte në Pekin dhe pse hezitoi t’i përmbahej asaj
Misteri i deklaratës së papritur të drejtuesve sovjetikë: “Shqiptarët do të jenë pjesë e komunitetit me 201, apo me 601 milionë banorë?!” (me BS apo me Kinën)
Reagimet e Haxhi Lleshit dhe konstatimi i Belishovës, se në mjaft nga ndërhyrjet e tij u vu re paqartësi dhe mungesë e pjekurisë politike. Ndërhyrjet e ashpra të Mehmet Shehut për “shkelje të parimeve”