Konfliktet në bazën e Pashalimanit, pas vizitës së Hrushovit

Hito Çako, i besuari i Enverit në krye të Flotës Luftarake Detare


Kujtim Boriçi

Ekskluzive/ Nëpërmjet dokumentave të kohës dhe kujtimeve të Myfit Qordukës, ish-ushtaraku madhor i Flotës Luftarake Detare, në këtë numër sillen detaje interesante të prag përkeqçsimit të marëdhënieve Shqipëri-Rusi, reflektuar në rangjet e ndryshme komanduese në brigadën e nëndetseve të Pashalimanit, emërimin nga Enver Hoxha të Hito Çakos në krye të FLD-së, si dhe urdhri i dhënë nga ministri shqiptar i Mbrojtjes për mbrojtjen me çdo kusht, dhe me zjarin e armëve të kufirit detar e bazës ushtarake.Në vazhdim do të lexoni:-Përplasjet mes ushtarakëve në bazën e Vlorës pas ndërrimit të krerëve të FLD-së, “zbardhin” misteret e anullimit të vizitës së mëparëshme të Zhukovit në ishullin e Sazanit.-Çminimi i mesokanalit(distanca Sazan-Karaborun) dhe dy planet e rusëve për Pashalimanin e Sazanin.-Acarimi i marëdhënieve dhe dështimi i zbarkimit të palajmëruar të forcave t reja ruse në bazën e Vlorës.Dokumenti“..Pas tre ditësh, rreth orës 14.00, vjen nga Bashkimi Sovjetik dhe pritet të futet në port vapori rus Ciaturi, i cili sjell përforcime ushtarake për komandën sovjetike të bazës së Pashalimanit. Në të janë imbarkuar oficerë, ushtarë, detarë , ushqime dhe karburant. Të ndalohet me çdo kusht, futja e tij në bazë pa lejen e Komandës së Flotës.(Arshiva e Ministrisë së Mbrojtjes. Dosjet e F.L.D. Viti 1959)(Vijon nga numri i kaluar)Pas vizitës së Hrushovit në bazën e Pashalimanit, në maj të vitit 1959, që shënoi dhe krisjen e parë (që shumë shpejt erdhi duke u thelluar) të marrëdhënieve politike e shtetërore, mes vendit tonë e Rusisë, në bazën e Pashalimanit në Vlorë, ku ishte arsenali kryesor luftarak detar në administrim dypalësh, rus e shqiptar, sipas dokumentave të kohës dhe dëshmive të ish-ushtarakëve madhorë të FLD-së, nisën të jenë më të shpeshta e problematike, konfliktet mes drejtuesve, shtrirë deri tek ushtarakët e thjeshtë. “Jo vetëm kaq, por me orientim nga qendra, pala ruse, me qëllimin për të mos e lëshuar nga duart këtë pikë strategjike ushtarake, anijet e nëndetëset në organikë, filloi të sjellë teknikë të re, logjistikë dhe përforcime të tjera për komandën e saj në këtë bazë”,- pohon për gazetën Myfit Qorduka, ish-ushtarak madhor në Flotën Luftarake Detare. Njëkohësisht, sipas dokumentave zyrtare dhe ish-ushtarakëve komandues në këtë bazë të rëndësishme, mbajtja me çdo kusht e bazës së Pashalimanit, anijeve e nëndetëseve, kishte angazhuar direkt Enver Hoxhën e udhëheqjen shqiptare, duke përgatitur efektivat e duke vënë njëkohësisht në krye të Flotës bazës së Pashalimanit e bazave të tjera luftarake, njerëzit më të besuar.Hito Çako, i besuari i Enverit në drejtim të FLD-sëIncidentet dhe përkeqësimi i klimës së marëdhënieve ndërshtetërore, veçanërisht nga fillimi i vitit 1960 e në vazhdim, sipas kujtimeve të Xh. Rrokajt, ish-shefit operativ të Brigadçs sç nçndetseve, reflektohej dukshëm në marrëdhëniet e kuadrove dhe detarëve tanë me ato rusë, veçanërisht në bazën e Pashalimanit. Në fund të gushtit 1960, sipas dokumentave zyrtare të vitit 1960, vihet në pranga kundëradmirali Teme Sejko, komandanti i Flotës Luftarake Detare të Shqipërisë, nën akuzën e “tradhëtisë ndaj Atdheut”, e qënien “agjent i Shërbimeve Sekrete Ruse e Amerikane, e Asfalisë Greke”. Arrestimi i Sejkos, njeriut dhe ushtarakut me emër në Luftën Nacionalçlirimtare e në ushtrinë shqiptare më pas, i bërë në ato momente kur ai po përgatitej të dërgohej për studime të mëtejshme në Akademinë Ushtarake të Leningradit në Rusi, veçanërisht në pikun e përkeqësimit të marrëdhënieve me rusët, erdhi befasisht e ngjalli kureshtje, jo vetëm në strukturat e mbrojtjes, por në mbarë vendin. Pikërisht, pas prangave për Sejkon, në këtë situatë, Enver Hoxha, emëron si dorë të fortë e më të besuarin në krye të FLD-së, kundëradmiralin dhe ushtarakun e njohur, Hito Çako. Sipas ish-ushtarakut madhor, Myfit Qorduka, emërimi në këtë detyrë të rëndësishme i Çakos, që ishte njëkohësisht edhe anëtar i Komitetit Qëndror të Partisë së Punës, e që nuk ishte me profesion detar, më tepër kishte ardhur për funksion politik, për të menaxhuar këtë situatë kritike që po kalonin marrëdhëniet Shqipëri-Rusi, reflektuar me incidente e situata të paparashikuara në FLD, e në veçanti në bazën e Pashalimanit. Ish-shefi operativ i nçndetseve , kujton se nga dita e parë e emërimit në krye të detyrës e në vazhdim, ushtaraku i njohur Çako, si ushtarak karriere, por dhe si njeri, pothuaj gjatë gjithë kohës qëndronte mes efektivave detare, kryesisht mes atyre të Brigadës së Nëndetëseve në Pashaliman. Si njeri zemërmirë, operativ, me intelekt në kapjen në kohë e orientimin e duhur në çfarëdo situate, kundëradmirali Çako, së bashku me ushtarakë të tjerë madhorë të FLD-së, Abdi Matin, Mark Planin e shumë të tjerë, mbahet mend për drejtim me aftësi të efektivave detare, në këtë klimë tejet kritike.Një leksion i Çakos, për komandantin rus, RriballkoEmërimi i Çakos në krye të FLD-së, si i besuar e “dorë e fortë” e Enver Hoxhës, sipas dokumentave zyrtare të kohës, përkon dhe me emërimin nga rusët të kapitenit të rangut të Parë, Riballkos, si komandant (rus) i Brigadës së Nëndetëseve në bazën e Pashalimanit,nç vend tç Jegorovit, çka tregonte që në përputhje me “klimën” e acartë mes dy vendeve, edhe rusët edhe shqiptarët, kishin bërë emërimet e tyre më të mira. Gjatë një vizite në një nga nëndetëset e bazës, që vazhdonin të ishin nën komandë të dyfishtë, në një nga ditët e para të emërimit në detyrë, kundëradmirali Çako, gjen rastin t’i japë një “leksion” kapitenit rus Riballko, lidhur me respektin e detyruar që imponojnë gradat dhe hierarkia në ushtri. Në të vërtetë, qëllimi i këtij “leksioni”, kishte si nënteks, komunikimin palës ruse, se me gjithë manovrat, nuk do ta kishin të lehtë të përmbushnin misionin e tyre, të mbanin bazën, apo në një ikje të mundshme, të merrnin nëndetëset dhe anijet luftarake me vete.Pra, tç kuptonte dhe ai, se edhe artileria e gjithç kalibrave nç gatishmëri nç gjirin e Vlorçs, nuk lejonte njç ikje tç mundshme “fshehurazi” nga Gjiri.. Duke i konfirmuar kapitenit rus, faktin se “mua më kanë emëruar në disa raste, edhe në detyra që nuk jam specialist i mirëfilltë, pra, si ky në krye të FLD-së”, kjo nuk e pengonte që të kontrollonte vartësit, përfshi dhe atë e anijen ku Riballkovi ishte bashkëdrejtues me një shqiptar, si për gatishmërinë, ashtu edhe për përkushtimin e vartësve në detyrë. Gjithçka, sipas ish-ushtarakëve shqiptarë të pranishëm në këtë bisedë, ishte e qartë. Ndërkohë që kapiteni rus, pas fjalës së kundëradmiralit Çako, duke ruajtur qetësinë, buzëqesh lehtas e miraton.Urdhri: “Asnjë anije ruse në Pashaliman, pa lejën e komandës FLD!”Sipas Myfit Qordukës, në vazhdën e incidenteve, rusët, nga ana tjetër, në përmbushje të qëllimit të urdhëruar nga eprorët e tyre, synonin sjelljen në bazë të Pashalimanit dhe efektiva, logjistikë e pajisje të tjera. Këto, sipa tyre, por që kuptohej, shikohej e reagohej nga pala shqiptare, mendonin t’i kishin për situata të vështira që priteshin. Në një nga këto raste, siç kujton Sandër Gjeçi, një nga ish-ushtarakët shqiptarë, drejtues në këtë bazë, është dhe incidenti me anijen ruse “Ciaturi”. Ai kujton se, që nga mesi i vitit 1959 e në vazhdim, në përputhje me situatën e krijuar nga përkeqësimi i marrëdhënieve e incidentet mes ushtarakëve, urdhri i dhënë nga titullari i Ministrisë së Mbrojtjes (B.Balluku), grupit të Gjuajtësve tanë detarë, ju dha detyra e patrullimit të vazhdueshëm për ruajtjen e anijeve të huaja që synonin futjen në Gjirin e Vlorës, me qëllim bazën e Pashalimanit. Me përkeqësimin e situatës, Flota Luftarake Detare, kaloi në gatishmëri Nr.1. Ndërsa urdhri i ardhur nga titullari i ministrisë, ishte:” Gjuajtësit të ndalojnë çdo anije me destinacion Bazën e Pashalimanit, të mos lejohej hyrja pa lejën e komandës së FLD, personalisht të Hito Çakos”. Më tej, ai tregon se në një nga ditët vjen fonogrami ku thuhej se pas tre ditësh, rreth orës 14.00, pritet të tentojë futjen në bazë anija ruse “Citauri”, që kishte efektiva, teknikë karburant, ushqime etj. Më tej, ai kujton: “Në horizont, rreth orës 15.00, u duk anija që pritej, e iu afrua Karaburunit. I dhamë sinjalin të nxirrte flamurin dhe të bënte stopimin e kotorrave. Nuk bënë asnjë veprim. Lidhem direkt me komandantin Hito Çako. Përgjigja e tij, me gjakftohtësi ishte: “Ndaloje masakrën!”. Dhamë alarmin për efektivin. Ju afruam vaporit e i thamë se nuk e lejonim më tej, asnjë hap! Na thotë kapiteni me fodullëk, se ka urdhër nga komanda e tij në Detin e Zi. Vazhdoi në të tijën. I thashë se baza është e jona. Nuk fiku motorrat. Detyrohem të jap urdhër të kthehen gjithë grykat e topave drejt anijes, në pritje të komandës për zjarr. U detyruan të zbatojnë kërkesën tonë. Ishim krenarë, se zbatuam detyrën me përpikmëri”.Të nesërmen, kujton Gjeçi, Hito Çako i thërret, i përgëzon për realizimin detyrës luftarake dhe u thotë: “Ju lumtë, keni bërë detyrën! Këtu jemi ne, Zot!”.(Vijon)