Si survejoheshin dhe provokoheshim nga rusët studentët shqiptarë

Acarimi i marrëdhënieve Shqipëri-Rusi
Kujtim Boriçi


Ekskluzive/ Nëpërmjet shënimeve të radhës të Myfit Qordukës, ish-ushtarakut madhor të FLD-së dhe dokumentave të kohës, në këtë numës, sillen detaje rreth përcjelljes së Enver Hoxhës nga studentët tanë ushtarak në Moskë pas përplasjes me Hrushovin, presioni rus ndaj studentëve tanë atje si dhe incidenti i rëndë në Akademinë e Sanpetërburgut, ku padrejtësisht fajësohen shqiptarët.StatistikaNë fillimvitin 1961, kur në mbledhjen e 81 partive të Kampit Socialist u shfaqën hapur konfliktet ndërshtetërore Shqipëri-Rusi, nga Shqipëria vazhdonin të kryenin studimet nëpër Akademitë Ushtarake ruse rreth 1 500 vetë. Nga këta, 900 ishin ushtarakë të armëve e shërbimeve të ndryshme që nga detaria, aviacioni, artileria, këmbësoria, ndërsa 600 të tjerët studentë civilë të profilit inxhinierik si kontingjent i Ministrisë shqiptare të Mbrojtjes.(Arkiva e Ministrisë së Mbrojtjes. Dosja e kontingjenteve shqiptare për shkollim ushtarak jashtë vendit)Dokumenti:Menjëherë pas përplasjeve mes Hrushovit dhe Enverit në Moskë, Komiteti Qendror i PKB-së, nëpërmjet një letre për përdorim të brendshëm në parti, udhëzon gjithë Akademitë ushtarake ku studiojnë studentët shqiptar për survejim e mbajtje nën kontroll të tyre të vazhdueshëm, për diferencime në trajtim dhe kufizim të tyre për kontakte me studentë rus dhe studentë të vendeve të tjera të lindjes që studionin në të njëjtat akademi.(Nga arshiva e ish- Komitetit Qendror të PPSH-së).Në vazhdim do të lexoni:-Provokimet e dhuna psikologjike ndaj studentëve shqiptarë në ish-Bashkimin Sovjetik, detyrojnë gjeneral Halim Ramohiton, atasheun ushtarak e njëkohësisht përfaqësuesin tonë në Traktatin e Varshavës të shkojë urgjent në takim me studentët.-Protestat e studentëve shqiptarë dhe mbështetja e tyre nga kolegët e vendeve të tjera në kundërshtimin e terrorit e provokimeve ruse në rritje.-Si u vu edhe KGB-ja ruse në funksion të represionit shtetëror ndaj studentëve ushtarakë nga Shqipëria.(vijon nga numri i kaluar)Pasojat e krisjes fillestare deri në prishjen përfundimtare të marrëdhënieve Shqipëri-Rusi, krahas efektivave detare të bazës ushtarake të Pashalimanit në Shqipëri, e përjetuan më direkt edhe studentët tanë ushtarakë që vazhdonin studimet në atë kohë nëpër Akademitë ruse. Nëpërmjet dokumenteve zyrtare që pasqyrojnë kontradiktat dhe incidentet e ndodhura, kryesisht nga fillimviti 1961, dhe kujtimeve të ish-studentëve shqiptar të atëhershëm, incidentet ishin të shumta, fillimisht si spontane, por që bëheshin në bazë të një skenari të studiuar me hollësi në oborrin e Hrushovit, jo vetëm për t’i treguar vendin Shqipërisë së vogël, por dhe për t’i nëpërkëmbur deri dhe studentët shqiptar që pritej të merrnin në dorë strukturat ushtarake dhe mbrojtjen e këtij vendi. “Pikënisja e situatës kritike për studentët tanë ushtarak në Rusi, nisi që me ditën e përfundimit të punimeve të mbledhjes së 81 partive, përcjelljes së veçantë që studentët i bënë Enverit e Mehmetit në udhëtimin në atdhe, për të vazhduar më pas me urdhrin e dhënë për mbajtjen nën survejimin e plotë tonin, diferencimin në trajtim, e deri tek incidentet e provokuara qëllimisht prej tyre”, - tregon për gazetën Myfit Qorduka, një nga ish-studentët tanë ushtarakë në Baku të Rusisë, më pas një nga kuadrot madhorë të FLD-së.Si e përcollën Enverin studentët ushtarak nga Shqipëria.Kundërshtimet e delegacionit shqiptar ndaj Hrushovit e mbështetësve të tij në mbledhjen e 81 partive në Moskë , ende pa u bërë publike, për studentët ushtarakë shqiptar në Akademitë ruse, sipas tyre, erdhi e paralajmëruar. Myfit Qorduka, një nga ish-studentët tanë në akademinë detare të Bakusë tregon se që gjatë zhvillimit të mbledhjes, në bazë të një porosie të dhënë nga lart, të cilën ata do ta mësonim më vonë, nga pedagogë rusë e drejtues rusë nisi një survejim, mbajtje nën kontroll e deri izolim të tyre. Por në njëfarë mënyre, klima e përkeqësimit të marrëdhënieve ndërshtetërore kishte arritur dhe mes studentëve shqiptar, të cilët u porositën të jenë të kujdesshëm, të ishin vigjilentë e gjithmonë së bashku në unitet. Kjo, sipas dokumenteve të kohës dhe ish-studentëve, u reflektua që ditën e mbarimit të mbledhjes së 81 partive në Moskë, ku në një demonstrim të pa parë, studentët shqiptarë dolën të përcillnin Enver Hoxhën, i cili për arsye të sigurisë, kishte ndryshuar mjetin dhe itinerarin e udhëtimit, nga lëvizje me avion në kthim në atdhe me tren. Një nga ish-studentët e Akademisë ushtarake të Moskës atë vit, Foto Dedej, pas 45 vjetësh, riprodhon në kujtimet e tij për atë moment: “Ishin momente të papërsëritshme. E prisnim prej kohësh në stacionin ku do të niste lëvizjen nga Moska drejt atdheut. Enver Hoxha, i shoqëruar dhe nga Mehmet Shehu, na vështroi të gjithëve, na e bëri një herë me dorë në drejtimin tonë duke parë ngazëllim në përshëndetjet tona. Në ato çaste e përshëndetje, në shikimet tona, ne e kuptuam që nuk do na linin vetëm. Pastaj, u largua me një hap të gjatë duke nxituar në mënyrë të çuditshme. Pastaj, së bashku me Mehmet Shehun, hipi në vagonin ku e drejtuan. Kur treni lëvizi nga vendi e mori shpejtësi, ai nxori dhe njëherë dorën në dritare, duke bërë një përshëndetje me dorë derisa humbi nga vështrimi ynë..”.Qorduka:”Ja si nisën të sillen me ne!”Ish-studenti Qorduka tregon për gazetën se ai së bashku me 70 studentë të tjerë nga Shqipëria, kishin filluar që nga janari i vitit 1958 studimet në Akademinë Detare të Bakusë në fakultetin me profil inxhinieri navale, ndërsa situata kritike i gjeti ende kur nuk kishin përfunduar as gjysmën e kohës së shkollimit, që shpejt do e ndërprisnin. Ndër të tjera, ai kujton: “Ne studentët e detarisë luftarake nga Shqipëria, studionin në të njëjtat kushte me studentët e tjerë që ishin nga shtete të tjera si Polonia Bullgaria, Rumania, Gjermania, Vietnami etj. Ishim në sezon provimesh, e mbaj mend se në atë kohë kishim dhënë dy të tillë e përgatiteshim për të dhënë të tjerat, ku provimi i radhës ishte ai i matematikës. Dikush nga shokët tanë, të mos gaboj ishte G.Begaj, na thotë që të mos lodheshim kot, të mos mësonim se dukej që nuk do ta mbaronim shkollën e nisur. Fillimisht e morëm si shaka apo më saktë, donim ta besonim si të tillë, por si po zhvilloheshin ngjarjet, kjo pritej të vinte, bile shpejt. Shikonim se të tjerët nuk guxonin të na afroheshin apo të flisnin me ne, na largoheshin e ne po na izolonin. Nuk e dinim se sapo ishte punuar një buletin partiak i PKK-së së BS-së lidhur me distancimin nga ne, mbajtjen në survejim, izolimin nga studentët e tjerë etj. Por disa pedagogë që për ne ishin e mbeten të aftë, njerëzorë, gjenin rast në fshehtësi, duke u ruajtur nga agjentët që na ndiqnin ne kudo, të mblidhnin supet e në shenjë mirëkuptimi të na linin të kuptojmë se ishte porosi nga lart. Nisën të shtojnë rreth nesh rojet, na transferuan nga kati i parë i godinës në të katin e katërt, ku të na kishin më mirë nën survejim, përpiqeshin që çdo takim të mundshëm tonin me kolegë të vendeve të tjera, ta kishin nën kontroll.. Por, shpesh, në këtë kuadër, nuk mungonin të provokonin incidente e të stisnin akuza të paqena në adresën tonë.Incidenti në Akademinë e SanpetërburgutNë klimën acaruese e provokuese për studentët shqiptarë në ato ditë, veçohet dhe ajo e datës 8 maj 1961 në Akademinë e Sanpeterburgut. Ish-studentët shqiptarë të atij viti në këtë akademi, Temo Ngjela dhe Kostandin Hoxha, tashmë pensionistë me emër e karrierë në FLD, e rikujtojnë e riprodhojnë pas disa dekadash këtë incident sikur të kishte ndodhur dje: “..Ishte mëngjesi i 8 majit, sapo kishim ngrënë bukë e po bëheshim gati të futeshim si zakonisht në sallat e leksioneve. Në sallën tonë të leksioneve ishte thyer korniza e xhamtë e fotografisë së Hrushovit e jepet alarmi. Gjeneral Trocki, njeri me peshë në Akademi dhe një ndër përçuesit e besueshëm të klimës politike mes dy vendeve tona tek efektivat ushtarakë të saj, tërbohet dhe na mbledh e na akuzon të gjithë ne studentët shqiptarë. Në akuzën direkte kolektive ndaj nesh, në shfrimin e pandalshëm të gjeneral Trockit, ne konstatuam një mllef të mbledhur e të urdhëruar nga lart ndaj nesh, një kërcënim të hapur, të rëndë që u premtua të realizohej shumë shpejt. I thamë se nuk e kishim thyer ne kornizën e Hrushovit, se nuk e pranonim akuzën e tij të pabazë dhe se do të protestonim, duke mos lejuar nëpërkëmbjen e dinjitetit tonë. Duke na kërcënuar se nuk do ta linte me kaq, të prisnim pas pak të shikonim si do të na ndëshkonin, iku duke përplasur derën e duke mos u dukur më të zhvillojë leksione me ne... As ai e as kolegët e tij”. (Vijon)